Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2002
Öğrenci: TANSEL TEKİN
Danışman: ASUMAN GÜNAL TÜRKMENOĞLU
Özet:Bu çalışma, Tercan-Aşkale ve Pasinler-Horasan (Doğu Anadolu) basenlerinde Oligo-Miyosen yaşlı birimlerin kaynak kaya potansiyellerinin belirlenmesi ve sözkonusu kaynak kayaların organik fasiyes özelliklerinin ve çökel ortam tipinin araştırılmasını içermektedir. Bu maksatla Tercan-Aşkale ve Pasinler-Horasan basenlerinden yedişer adet stratigrafık kesitten alınan 102 adet yüzey örneğinde organik jeokimyasal ve organik petrografik (mikroskopik organik fasiyes çalışması) analizler yapılmıştır. Çalışılan kesitler yer yer volkanoklastik kayaçlarla ardalanan ve baskın olarak klastik kayaçların hakim olduğu kesitlerdir. Örnekleme yapılan litolojiler marn, şeyi ve killi kireçtaşıdır. Kaynak kayalar çoğunlukla "mükemmel" seviyede potansiyele sahiptirler ancak ısısal olarak olgunlaşmamışlardır ve baskın olarak petrol türümüne uygun amorf kerojenden oluşurlar. Amorf kerojenin detaylı mikroskopik incelemesisonucunda, çalışılan basenlerde denizel ve gölsel çökel ortamlarının ayrımının yapılabileceği sonucuna varılmıştır : Gölsel ortamlarda (yada göl özellikleri baskınlaşan kalıntı deniz ortamlarında) çökelen kaynak kayalarda gözlenen amorf kerojen, sarı, kirli sarı yada şeffaf, çoğunlukla şekilsiz, süngerimsi, lifsi veya retiküler görünümde olup, tane kenarları genellikle saçaklı, dağınık veya düzensiz şekildedir. Floresan ışık altında bu tip amorf kerojen, çoğunlukla kuvvetli, parlak sarı tonlarda renk verir. Denizel ortamlarda (yada çok yoğun bir denizel etkinin hakim olduğu lagün gibi ortamlarda) çökelen kaynak kayalarda gözlenen amorf kerojen ise koyu sarı, turuncu hatta kızıl kahve renklerde olmaktadır. Genel görünüşü çoğunlukla granüler olup, tane kenarları genellikle net ve belirgindir. Floresan ışıkta, aynı olgunlaşma düzeyinde, daha heterojen bir görünüm sunar ve göreceli olarak daha mat ve koyu tonlarda sarı-turuncu, kızılımsı renk verir. Oligosen-Miyosen zaman aralığında, Tercan-Aşkale ve Pasinler-Horasan basenlerinde lagüner/denizel ve kalıntı deniz/göl ortamları biribirini üzerleyerek gelişmişlerdir. Tercan-Aşkale Baseninde, Üst Oligosen-Alt Miyosen zamanında, kaynak kaya çökelimi, lagüner, geçiş ve denizel (yada yoğun denizel etkili) çökel ortamlarda oluşmuştur. Alt Miyosen(?)-Orta Miyosen zamanında ise, kaynak kaya çökelimi, muhtemelen Alt Miyosen'in sonunda yada Orta Miyosen'in başlarında denizin bölgeden çekilmesi ile oluşan yersel kalıntı denizlerde gelişmiştir. Pasinler- Horasan Baseninde ise kaynak kaya çökelimi Üst Miyosen-Pliyosen'deki gölsel ortamlarda meydana gelmiştir. Sözkonusu göller acı-tuzlu(?) sulu ve büyük olasılıkla alkali göllerdirler. Organik fasiyes çalışmaları Orta-Üst Miyosen ve Pliyosen zamanındaki bu gölsel ve kalıntı deniz ortamlarında tatlı su etkili dönemlerin varlığını da ortaya koymuştur. Oligo-Miyosen yaşlı kaynak kayalar için çökel ortamın fiziko-kimyasal koşullan ve amorf kerojeni türeten ilksel organik maddenin muhtemel kökeni esas olarak alınarak yedi farklı organik fasiyes ayrımı yapılmıştır.