Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2020
Tezin Dili: İngilizce
Öğrenci: ATAOLLAH TOFIGH KOUZEHKANANI
Danışman: Mustafa Haluk Zelef
Özet:Bu çalışma, 20. yüzyıl boyunca İran ve özellikle Tebriz'de yeşil alan kavramının önce özel avlulu evlerin bahçelerinden kamusal parklara ve daha sonra da kent çeperindeki özel bahçelere dönüşme sürecine ışık tutmayı amaçlamaktadır. İran'ın çağdaş tarihindeki iki büyük siyasi devrim, bu mekansal dönüşümlerin arka planını oluşturur. Rıza Şah Pehlevi tarafından yönetilen hızlı modernizasyon, 1925'ten sonra İran'da insanların özel hayatlarının, açık mekan tercihleri dahil tüm yönlerini değiştirmiştir. Benzer şekilde 1979 İslam Devrimi de yeşil alanların kullanımında önemli bir rol oynamıştır. Jeopolitik konumu ve İran'ın 'Bahçe Şehri' olma ününden dolayı Tebriz, bu araştırmanın odağında yer almaktadır.. Avrupa'dan uyarlanan sosyo-mekansal politikaların uygulandığı 20. yüzyılın başlarında kentin hızlı modernleşmesi, batılılaşması ve sekülerleşmesine paralel olarak, eski kent dokusundaki yeşil alanlar bu hareketlerden önemli ölçüde etkilenmiştir. Kraliyet ailesinin mülkiyetindeki büyük ölçekli bahçelerin yanısıra sıradan halkın aile bireylerini, akrabaları ve komşuları bir araya getiren yegane yeşil alanı olan özel evlerinin avluları gibi kentin geleneksel yeşil mirası da tahrip olmuş, yerlerini ideolojik, sosyal ve ekonomik nedenlerle geniş bulvarlara ve apartman bloklarına bırakmıştır. Bahsedilen dönüşümlere paralel olarak, 'park' adı verilen yeni kamusal yeşil alanların ortaya çıkması, zamanla insanların kendi özel yeşil alanlarını bırakarak kamusal alanlara yönelmesine neden olmuştur. 1979 İslam Devrimi'nden sonra, egemen güç seküler otokratik bir devletten muhafazakar teokratik İslami bir devlete geçmiş, yeni egemen ideoloji ve politikalar nedeniyle, kamusal ve özel yeşil alanlar arasındaki diyalektik ilişki yeni bir aşamaya girmiştir. İslami yasalara göre parklardaki kamusal faaliyetlerin kısıtlanması ve halka açık parkların kentte eşit olmayan dağılımı nedeniyle, yeşil alanların yeni kullanım biçimleri gelişmistir. Modernizmle gelen kamual parkların bir kısmı yok olmuş, bir kısmı yıpranmış ve çoğunlukla halkın görece en yoksul kısmının erkeklerine hitap etmeye başlamış, kadınlar için ise müstakil parklar açılmıştır. Gelir düzeyi yüksek gruplar ise şehrin yakınındaki kırsal bölgelerdeki kendi evlerinin özel bahçelerinde siyasal ve sosyal kısıtlamalardan kaçınmaya çalışmıştır. Çağdaş Tebriz bağlamında özel yeşil alanların kamusal alana ve tekrar özel alanlara kronolojik geçiş sürecinin izini sürmeyi amaçlayan bu araştırma, araştırma yöntemi olarak yeşil alan kullanıcılarına yönelik gözlem ve anketlerin yanı sıra arşiv kaynaklarını da kullanmaktadır.