Akademik Veri Yönetim Sistemi
III. ULUSAL DENİZLERDE İZLEME VE DEĞERLENDİRME SEMPOZYUMU, Antalya, Türkiye, 6 - 09 Aralık 2022, ss.61-62
Akdeniz, besin tuzları (azot-fosfor) içeriği açısından dünyanın en fakir
denizlerinden biri olması sebebiyle, birincil üretimi düşük ve ışık geçirgenliği
yüksek bir yapıya sahiptir. Fakat günümüzde artan şehirleşme, sanayileşme, tarım,
turizm, balıkçılık gibi plansız ve doğaya dost gerçekleştirilmeyen insan faaliyetleri
Akdeniz kıyı ekosistemleri üzerinde büyük baskı oluşturmaktadır. Bu baskıların
başında deniz ortamına aşırı miktarda azot ve fosforca zengin organik madde girişi
gelmektedir. Su yenilenme sürelerinin yetersiz olduğu koy ve körfezlerde
konsantrasyonu artan besin elementleri su kalitesinde bozulmalara yol açarak
ötrofikasyona sebep olmaktadır. Ötrofikasyon deniz kıyı ekosistemlerine birçok
istenmeyen etki yaratmaktadır. Bunların başında su berraklığının azalması, oksijen
seviyelerinin düşmesi veya oksijenin tamamen tükenmesi, zararlı/zararsız alg
türlerinde aşırı çoğalma ve besin ağlarındaki değişimler gelmektedir.
Akdeniz bölgesi izleme çalışması, 2014-2022 yılları arası yaklaşık 80 istasyonda
yaz ve kış aylarında Denizlerde Bütünleşik Kirlilik İzleme Programı kapsamında
yapılan bu çalışmada ötrofikasyon indikatörleri (besin tuzları, klorofil-a, çözünmüş
oksijen) ile birlikte multiparametrik yöntemlerle (TRIX-HEAT) değerlendirmeler
yapılmıştır.
Mersin ve İskenderun körfezlerinin de içerisinde bulunduğu Kilikya Baseni
ülkemiz karasuları içerisinde en geniş kıta sahanlığının yer aldığı bölgedir.
Özellikle deniz su kolonundaki dikey karışımın oldukça az olduğu yaz ve erken
sonbahar dönemlerinde kıyı-açık deniz etkileşimi zayıflamaktadır. Bunun yanında,
ülkemizin önemli su kaynaklarından olan Göksu, Seyhan ve Ceyhan gibi büyük
nehirler bu bölgeye akarken, Mersin ve İskenderun körfezlerinin sığ sularında
insan kaynaklı karasal baskılar ön plana çıkarak deniz ekosistemini etkilemektedir.
Bu bölgelerde neredeyse her örnekleme döneminde ötrofikasyon riski (TRIX>3)
görülmüştür. HEAT ile de desteklenen bu sonuca göre yıllar arasında farklılıklar
olsa da 2014,2016 ve 2021 yılları hariç Samandağ-Taşucu (AKD01-AKD08) arası
ötrofikasyondan etkilenmiş olarak sınıflandırılmıştır. Bu değişimler bölgedeki
yıllık yağış miktarları ile bağlantılı bulunmuştur.
Taşucu Burnu ile Alanya arasında daralan kıta sahanlığı sayesinde kıyı-açık deniz
etkileşimi ve sınırlı karasal kirleticilerin denizel etkilerinin daha hızlı seyreldiği ve
bölge kıyısal deniz alanı su kalitesinin izleme süresi boyunca “iyi kalite” özelliğini
(TRIX< 3, HEAT< 1) koruduğu belirlenmiştir. Alanya-Aksu (Antalya) arasında
kıta sahanlığı genişlemekte ve başta Manavgat ve Aksu ırmakları olmak üzere bu bölge dere sularının etkisi altındadır. Aşırı yağışlı dönemde karasal baskı yüzey
sularında belirgin gözlenmekte fakat genel akıntı rejimi ve kıyı-açıksu etkileşimi
ile bu baskılar kalıcı olmamaktadır. Antalya ve Finike bölgesi görece daha derin ve
iç körfez sularının açık deniz ile etkileşimi fazladır. Bunun sonucu olarak, Mersin
ve İskenderun körfezlerine kıyasla karasal yüklerden daha az etkilendiği
gözlenmiştir fakat Fethiye iç körfezde turizm faaliyetinin çok yoğun olduğu yaz
mevsiminde artan evsel atıksu deşarjları deniz suyunda besin tuzları artışına neden
olmuştur. Her iki mevsimde de kıyı Chl-a konsantrasyonları açık denize kıyasla
yüksektir. 2014-2022 arası TRIX indeksi ve HEAT değerlendirmesine göre,
ötrofikasyon doğu Akdeniz kıyılarından batıya doğru düşüş göstermektedir.
Since the Mediterranean is one of the poorest seas in the world in terms of nutrient
(nitrogen-phosphorus), its primary production is low and transparency (photic
limit) is high. However, unplanned and not environmentally friendly human
activities such as increasing urbanization, industrialization, agriculture, tourism,
and fishing are putting great pressure on Mediterranean coastal ecosystems. One of
the main pressures is the flowing of excessive amounts of nitrogen and
phosphorus-rich organic matter into the marine environment. In bays and gulfs
where water renewal times are insufficient, increasing concentrations of nutrients
cause eutrophication hence lower water quality. Eutrophication causes many
undesirable effects on marine coastal ecosystems. These include lowered
transparency, reduced oxygen levels or depletion of oxygen, overgrowth of algae/
harmful algae, and changes in food webs.
In this study, which was carried out within the scope of Integrated Marine
Pollution Monitoring Program in the summer and winter months at approximately
80 stations during 2014-2022 on the Mediterranean coasts, assessments of
eutrophication indicators (nutrient salts, chlorophyll-a, dissolved oxygen) together
with multiparametric methods (TRIX-HEAT) were made.
Cilician Basin, which includes Mersin and Iskenderun gulfs, is the region where
the largest continental shelf is seen in Turkish waters. Especially in the summer
and early autumn periods, when the vertical mixing in the sea water column is
quite low, the coastal-offshore interaction weakens. In addition, while major rivers
such as Göksu, Seyhan and Ceyhan, which are important water resources in
Türkiye, flow into this region, human-induced terrestrial pressures are visible in
the shallow waters of Mersin and Iskenderun gulfs and affect the marine
ecosystem. In these regions, the risk of eutrophication (TRIX>3) was observed in
almost every sampling period. According to this result, which is also supported by
HEAT, although there are differences between years, except for the years 2014,
2016 and 2021, the area between Samandağ-Taşucu (AKD01-AKD08) was
classified as affected by eutrophication. These changes were associated with the
annual precipitation in the region.
Due to the narrowing continental shelf between Taşucu and Alanya, it has been
shown that the coastal-offshore interaction and the limited terrestrial pollutants are
diluted faster and the water quality of the coastal area of the region maintains its
"good quality" (TRIX < 3, HEAT< 1) during the monitoring period. Between Alanya and Aksu (Antalya), the continental shelf is expanding and this region is
under the influence of rivers especially the Manavgat and Aksu rivers. During the
heavy rainy period, terrestrial pressure is evident in surface waters, but these
pressures are not permanent with the general current regime and coastal-open
water interaction. Inner gulf waters Antalya and Finike regions are relatively
deeper and the interaction of open-coastal water is higher. As a result, it has been
observed that it is less affected by terrestrial inputs compared to Mersin and
Iskenderun gulfs, but increasing domestic wastewater discharges in the summer
season when tourism activity is very intense in Fethiye inner gulf caused an
increase in nutrients. Both TRIX and HEAT assessments for 2014-2022 period
showed that, eutrophication decreases from the eastern Mediterranean coast to the
west.