Akademik Veri Yönetim Sistemi
TÜRKİYE KENTSEL MORFOLOJİ ARAŞTIRMA AĞI III. KENTSEL MORFOLOJİ SEMPOZYUMU- KENT MORFOLOJİLERİ KENTSEL FORM ARAŞTIRMALARINDA ÇOK BOYUTLU YAKLAŞIMLAR, Ankara, Türkiye, 3 - 05 Mayıs 2021, ss.331-354
Tarihi dokular her dönemin bir öncekine eklemlenmesiyle sürekli değişen ve yeniden biçimlenen
bir bütünü oluştururlar. Bu bütün farklı dönem ve kültürlerin değişen yaşam biçimleri,
estetik anlayışları ve teknolojik gelişmelerinin somut bir yansımasıdır. Yeni kullanımlar ve müdahaleler
gibi farklı dinamiklerin yapılı çevreye etkisiyle oluşan değişim süreci, tarihi dokuda
eski-yeni ilişkisinin bir koruma problemi olarak ortaya çıkmasına neden olur. Hem var olan
özgünlüğün yeni müdahalelerle değişimi hem de yeni yapı inşası bu kapsamda değerlendirilebilir.
Tarihsel sürekliliğin son katmanı olarak ‘yeni’ müdahalelerin/yapıların tarihi dokuyla
morfolojik olarak uyum ya da uyumsuzluğu ile ilgili kesin tanımlar ve kurallar olmasa da çeşitli
yaklaşımlarla farklı ölçütler geliştirilmiştir.
Bu kapsamda, bu yazıda, örnek çalışma alanı olarak seçilen, Geleneksel Osmanlı Konut
Mimarisi’nin Amasya kentine özgü coğrafi ve topografik verilere göre şekillenmiş özgün örneklerinin
bulunduğu, Yalıboyu Bölgesi’ne odaklanılmıştır. Yeşilırmak’ın güney kıyısı boyunca
tarihi sur duvarları üzerinde nehre doğu uzanan ince uzun parseller düzenine sahip olan Yalıboyu
Evleri nehir kenarında bitişik düzende konumlanır. Bu tarihi doku doğal peyzaj ile birlikte
özel bir kentsel form ve cephe oluşturur. Amasya kentinin sembolü haline gelen Yalıboyu Evleri
ve Cephesi, özellikle 1960 ve 70’li yıllardan itibaren ortaya çıkan etkenler, yapılaşma talepleri
ve artan restorasyon çalışmalarıyla hızlı bir değişime maruz kalmıştır.
Bu çerçevede, çalışma, Yalıboyu Evleri’nin doku ve cephe özelliklerindeki değişim-dönüşüm
sürecini morfolojik perspektiften bakarak anlamayı, ‘yeni’nin kentsel formdaki özgün niteliklerle
uyum-uyumsuzluğunu ölçmeyi amaçlar. Bu ölçme sistemiyle Yalıboyu Cephesi’ndeki
yapıların, kütle (ölçek, kütle ritmi) ve cephe özelliklerinin (dolu-boş oranı, cephe düzeni ve
elemanları) incelenmesi amaçlanmaktadır.
Yalıboyu’nun tarihi, kütle ve cephe özellikleri kısaca tanımlandıktan sonra değişim süreci, dört
dönemde (1930-1950, 1950-1970, 1970-2000, 2000 sonrası ve bugün) aktarılarak; sürecin tarihi
doku düzeni ve yapıların kütle/cephe özelliklerini nasıl etkilediğini değerlendirilecektir.
Çalışmada 1953-1969-1990 ve 2000 yılı sonrasına ait hava fotoğrafları ile Yalıboyu’nu içeren
eski fotoğraflar ve alanda daha önce yapılmış araştırmalara ait tespitlerden yararlanılarak, bu
belgelerle güncel durum karşılaştırılacaktır. Yazı, tüm bu çalışmalar ışığında Tarihi Yalıboyu
Evleri’nin değişim sürecinin belirlenen ölçütler aracılığı ile zamansal ve mekânsal olarak yorumlanması
ile sona ermektedir.
Anahtar Kelimeler: Tarihi dokuda uyum-uyumsuzluk, kentsel doku morfolojik/tipolojik analizi,
tarihi dokuda yeni yapı, Amasya, Yalıboyu Evleri.