Ankara İşçi Blokları Mahallesinde Mahalle Ölçeğinde Toplumsal Dirençliliğin Değerlendirilmesi

Kayasü S., Can D., Toprak E. D., Kasım T. A., Köksal İ., Karabal C., ...Daha Fazla

9. Kent Araştırmaları Kongresi – Dirençli Kentler ve Toplumlar, Ankara, Türkiye, 22 Kasım 2024, ss.386-391, (Özet Bildiri)

Yayın Türü: Bildiri / Özet Bildiri
Basıldığı Şehir: Ankara
Basıldığı Ülke: Türkiye
Sayfa Sayıları: ss.386-391
Açık Arşiv Koleksiyonu: AVESİS Açık Erişim Koleksiyonu
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Adresli: Evet

Toplumsal dirençlilik, sosyal, ekonomik ve çevresel sistemlerin krizlere nasıl uyum sağladığını ve bu krizler karşısında sistemlerin nasıl iyileştiğini anlamada önemli bir kavram olarak ortaya çıkmıştır. Bu kavram, toplulukların sadece zorluklara dayanma kapasitesini değil, aynı zamanda bu zorluklar karşısında yeniden örgütlenme, öğrenme ve yenilik yapma yetilerini de kapsar. Hızlı değişim ve belirsizliklerin yaygın olduğu kentsel alanlarda, sosyal ağlar, yerel yönetişim ve kolektif eylemlilik mahalle ölçeğinde dirençliliği artırmadaki rolleri ile öne çıkmaktadır. Bu çalışma sosyal, ekonomik, mekânsal ve yönetişimsel parametrelerin mahalle ölçeğinde dirençliliğe nasıl katkıda bulunduğunu inceleyerek bu dinamikleri derinlemesine araştırmayı amaçlamaktadır. Mahalle ölçeğinde bir topluluğun sahip olduğu kaynakların ve kapasitenin, krizlere karşı direnme konusundaki potansiyelleri, toplumsal dirençliliğin altı sermayesi olan bireysel/psikolojik, sosyo-kültürel, ekonomik, altyapısal/yapılı çevre, çevresel ve kurumsal/yönetişim sermayelerin değerlendirilmesi ile ölçümlenmiştir. Bu çerçevede mahalle temelli toplumsal dirençliliğin, Ankara İşçi Blokları Mahallesi vaka çalışması üzerinden değerlendirildiği çalışmada kamusal alanlar, topluluk bahçeleri, esenlik, mekânsal aidiyet, dayanışma ekonomisi, öğrenci nüfusunun etkileri ve toplumsal kapasite geliştirme konularını toplumsal dirençliliğin ölçülmesi için, yere özgü alt çalışma alanları olarak belirlenmiştir.
ODTÜ Şehir Planlama Yüksek Lisans Stüdyosu kapsamında gerçekleştirilen bu çalışmada Ankara’da yer alan İşçi Blokları Mahallesi barındırdığı öğrenci nüfusu, kooperatifleşme ve bunun yarattığı güçlü sosyal ve ekonomik bağlar sebebiyle çalışma alanı olarak seçilmiş ve mahalle ölçeğinde kapsamlı bir saha araştırması gerçekleştirilmiştir. Mahalle sakinlerine uygulanan anketlerle, kamusal alanlar, topluluk bahçeleri, refah, mekânsal aidiyet, dayanışma ekonomisi ve öğrenci nüfusunun mahalle üzerindeki etkileri incelenmiştir. Anket sonuçları, kamusal alanların insan ilişkilerini güçlendirme ve güvenliği artırmadaki önemli rolüne karşın, sosyo-kültürel etkinlikler için yeterince kullanılmadığını ortaya koymuştur. Topluluk bahçeleri ise sosyal dayanışmayı ve sağlıklı gıda erişimini destekleme potansiyeline sahip olmakla birlikte, farkındalık eksikliği nedeniyle yeterince aktif kullanılmamaktadır. Yeşil alanların refah üzerindeki etkisi vurgulanırken, mahalle sakinleri tarafından gürültü kirliliği ve yeşil alan eksikliği öncelikli sorunlar olarak belirtilmiştir. Ayrıca, dayanışma ekonomisinin gelişimi ve artan öğrenci nüfusunun sosyal dayanışmayı güçlendirdiği, toplumsal dirençliliği olumlu yönde etkileyen faktörler olarak tespit edilmiştir. Araştırma, İşçi Blokları Mahallesi bağlamında toplumsal dirençliliği ölçmeyi amaçlamaktadır. Araştırmanın konusu, toplumsal dirençliliğinin altı boyutunda incelenecek şekilde tasarlanmış ve veri toplama, analiz ve sonuç bu altı boyutta incelenmiştir. Bu kapsamda, araştırmada hem nicel hem de nitel yöntemler kullanılarak karma araştırma metodu kullanılmıştır. Araştırmanın nitel veri toplama aşamasında, İşçi Blokları Mahallesi’nde yaşayan ya da mahalleyi kullanan farklı demografik gruplarla dayanışma, yönetişim ve katılımcılık gibi konularda yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın nicel veri toplama sürecinde ise, İşçi Blokları Mahallesi’nde toplumsal dirençliliği ölçmek amaçlı yapılandırılmış ve kapalı uçlu anket çalışması yapılmıştır. Anket, demografik sorularla başlayarak, kamusal alanlar, esenlik, sosyo-kültürel durum, sosyo-ekonomik durum, öğrencileşme süreci ve yönetişim başlıklarında sorular barındırarak devam etmiştir. Anketin hedef kitlesi İşçi Blokları Mahallesi sakinleri, örneklem çerçevesi ise İşçi Blokları Mahallesi'nde yaşayan ve ankete katılmaya istekli bireyler olarak belirlenmiştir. Anket hem sahada yüz yüze hem de çevrimiçi olarak 55'er adet olmak üzere iki şekilde yapılmış olup toplam 110 anket elde edilmiştir. Örnekleme yöntemi olarak Olasılıklı Örnekleme Yönteminden Basit Tesadüfi Örnekleme ve Olasılıksız Örnekleme Yönteminden Gönüllü Yanıt Örneklemesi kullanılmıştır. Elde edilen anket cevapları, Microsoft Excel ve SPSS programları üzerinde betimsel olarak incelenmiş, çeşitli istatistiki yöntemler kullanılarak analiz edilmiştir. Bu analizler sonucunda ortaya çıkan sonuçlar bulgular ve değerlendirme bölümünde yorumlanmıştır. Topluluk dirençliliği, ani gelişen durumlara ve felaketlere karşı direnme ve hızlı bir şekilde toparlanma kapasitesidir. Kentsel anlamada dirençlilik, fiziksel altyapıdan, toplumsal ilişkiler ve bireylerin algılarına kadar uzanan çeşitli boyutlar içerir. Bu çalışma Ankara’nın İşçi Blokları mahallesinde sosyal, ekonomik, mekânsal ve yönetişim alanlarında mahallenin toplumsal dirençliliğinin incelenmesi üzerine oluşturulmuştur. Mahallenin, konumu ve tarihsel özellikleri ile birlikte mahalle sakinlerinin çoğunlukla emekli ve öğrenci nüfusuna sahip olması dirençliliği etkileyen unsurlar olarak ortaya çıkmıştır. Gerçekleştirilen anket çalışmasında, mahalle ölçeğinde toplumsal dirençliliği etkileyen parametreler ele alınmış olup, öne çıkan bazı sonuçlar şu şekildedir:
Kamusal alanlar, mahalledeki sosyal ilişkiler, vatandaş katılımı, güvenlik algısı, yardımlaşma ve kapsayıcılık gibi konularda olumlu katkılar sağlamaktadır. Her ne kadar bazı olanaklara yönelik olumlu geri bildirimler olsa da gürültü kirliliği, yetersiz yeşil alanlar ve toplumsal uyum eksikliği, çözüm gerektiren temel sorunlar olarak öne çıkmaktadır. Öğrenci sayısındaki artış, sosyal bağları ve topluluk katılımını belirgin bir şekilde etkilemiş; mahalle sakinlerindeki hızlı değişim dayanışma ağlarının sürekliliğini belirleyen bir faktör olmuştur. Mahalle sakinlerinin kendi inisiyatifleri ile oluşturdukları topluluk bahçeleri gibi kamusal yeşil alanların varlığı çeşitli faydalar sağlasa da yerel yönetimlerin desteklerindeki yetersizlik bu alanların sürdürülebilirliğini sınırlamaktadır. Katılımcı planlama ve paydaşların karar alma süreçlerine dahil edilmesi, topluluk aidiyetini artıran kritik unsurlardan biri olmuştur. Mahalledeki bireysel dayanışma mekanizmaları, özellikle verilik eşya ve takas sistemleri, resmi olarak organize edilmemiş olsa da sürdürülebilir bir ekonomik sistem oluşturmada önemli bir rol oynamaktadır. Mahalle dernekleri ve topluluk dayanıklılık merkezleri, özellikle acil durumlarda kolektif eylem için önemli bir ara yüz olarak hizmet etmekte ve dayanıklılığı artırmada kilit roller üstlenmektedir. Bu araştırma çerçevesinde geliştirilen stratejiler, mekânsal, çevresel, bireysel, sosyokültürel, ekonomik ve kurumsal alanlarda topluluk dirençliliğini hızlı ve etkili bir şekilde artırmayı hedeflemektedir, böylece hem sosyal hem de fiziksel altyapıların gelişimini desteklerken, katılım da teşvik edilmektedir. Mekâna özgü özellikler, toplulukların kırılganlıklarını ve dirençliliklerini şekillendirmede kritik bir rol oynamaktadır. Her mekânın kendine özgü sosyal, ekonomik ve fiziksel yapıları, farklı dirençlilik modelleri gerektirmekte olup, tek bir dirençlilik yaklaşımı tüm bağlamlarda etkili olamamaktadır. Bu nedenle, dirençlilik stratejileri geliştirilirken, yerel dinamiklerin ve mekâna özgü özelliklerin dikkate alınması, toplulukların sürdürülebilir bir şekilde dirençliliklerini artırmada belirleyici olacaktır.

Community resilience has emerged as a critical concept for understanding how social, economic, and environmental systems adapt to crises and recover in their aftermath. This concept not only encompasses the capacity of communities to withstand adversity but also includes their ability to reorganize, learn, and innovate in the face of challenges. In rapidly changing and uncertain urban environments, social networks, local governance, and collective action play a key role in enhancing resilience at the neighborhood level. This study aims to explore how social, economic, spatial, and governance-related parameters contribute to resilience at the neighborhood scale, investigating these dynamics in depth. The potential of a community's resources and capacities to resist crises is assessed through the six capitals of community resilience: individual/psychological, socio-cultural, economic, infrastructural/built environment, environmental, and institutional/governance. In this context, neighborhood-based community resilience is evaluated through a case study of the İşçi Blokları Neighborhood in Ankara, with public spaces, community gardens, wellbeing, place attachment, solidarity economy, the impact of studentification, and community capacity building being identified as key subfields for measuring community resilience. This research, conducted as part of the METU City Planning Master's Studio, selected İşçi Blokları Neighborhood in Ankara as the study area due to its high student population, cooperative structures, and the strong social and economic bonds these foster. A comprehensive field study was carried out at the neighborhood level, including surveys administered to local residents. These surveys examined the impacts of public spaces, community gardens, well-being, place attachment, the solidarity economy, and student populations on the neighborhood. The results revealed that, despite the crucial role of public spaces in fostering human relationships and enhancing safety, these spaces were underutilized for socio-cultural activities. While community gardens have significant potential to promote social solidarity and access to healthy food, they remain underused due to a lack of awareness. The surveys also highlighted the importance of green spaces for well-being, with noise pollution and a shortage of green areas identified as priority issues by residents. Moreover, the development of the solidarity economy and the growing student population were identified as factors that positively contribute to social cohesion and overall community resilience. The research aims to measure community resilience in the context of İşçi Blokları Neighborhood. The subject of the research was designed to be examined in six dimensions of community resilience and data collection, analysis and results were analyzed in these six dimensions. In this context, mixed research methodology was used in the study by using both quantitative and qualitative methods. In the qualitative data collection phase of the study, semi-structured interviews were conducted with different demographic groups living in or using the İşçi Blokları Neighborhood on issues such as solidarity, governance and participation. In the quantitative data collection process of the study, a structured and closed-ended questionnaire was conducted to measure community resilience in the İşçi Blokları neighborhood. The questionnaire started with demographic questions and continued with questions on public spaces, well-being, socio-cultural status, socio-economic status, studentization process and governance. The target group of the questionnaire was the residents of İşçi Blokları Neighborhood, and the sampling frame was determined as individuals residing in İşçi Blokları Neighborhood and willing to participate in the survey. The questionnaire was conducted both faceto-face in the field and online in two ways, 55 each, and a total of 110 questionnaires were obtained. Simple Random Sampling from Probability Sampling Method and Voluntary Response Sampling from Non-Probability Sampling Method were used as sampling methods. The questionnaire responses were analyzed descriptively on Microsoft Excel and SPSS programs and analyzed using various statistical methods. The results of these analyzes are interpreted in the findings and evaluation section.
Community resilience is the ability to withstand or recover rapidly from shocks and disasters. It encompasses various dimensions, from physical infrastructure to social relationships and individual perceptions. This study focuses on examining the social, economic, spatial, and governance aspects of community resilience in the İşçi Blokları neighborhood of Ankara. Factors such as the neighborhood’s location, historical characteristics, and its predominantly retired and student population have emerged as key elements influencing resilience. The survey revealed several key factors influencing community resilience at the neighborhood level, with the following important findings: The survey conducted highlighted several parameters that affect community resilience at the neighborhood scale, with the following key findings: Public spaces contribute positively to social relations, citizen participation, perceptions of safety, mutual aid, and inclusivity in the neighborhood. Despite positive feedback on specific amenities, noise pollution, insufficient green spaces, and a lack of social cohesion are critical issues needing solutions. The increased number of students in the neighborhood has substantially impacted social ties and community engagement. Although public green spaces and, such as community gardens, provide several benefits, their sustainability is limited due to inadequate local administration. Participatory planning and stakeholder integration in community decisionmaking are essential, as they significantly influence the sense of belonging. Participatory planning and integrating stakeholders into community decisions must be included, as this affects the sense of belonging. Coping mechanisms in the İşçi Blokları neighborhood are unstructured, including freecycle and swap. However, they are ensuring a sustainable economic system. Coping mechanisms in the İşçi Blokları neighborhood, such as freecycling and swapping, are informal yet contribute to maintaining a sustainable economic system. Neighborhood associations and community resilience hubs play critical roles in this effort by acting as crucial community interfaces and focal points for collective action during emergencies.The strategies developed within the framework of this research aim to rapidly and effectively enhance community resilience across spatial, environmental, individual, socio-cultural, economic, and institutional domains. These strategies not only support the development of both social and physical infrastructures but also encourage participation. Place-specific characteristics of the neighborhood play a critical role in shaping the vulnerabilities and resilience of communities. The unique social, economic, and physical structures of each place require different resilience models, as a single resilience approach may not be effective in all contexts. Therefore, when developing resilience strategies, taking into account local dynamics and place-specific characteristics will be key to sustainably strengthening the resilience of communities.