Akademik Veri Yönetim Sistemi
STS TURKEY Toplum için Bilim ve Teknoloji Çalışmaları Konferansı , İstanbul, Türkiye, 24 - 25 Kasım 2022, (Yayınlanmadı)
Tamir hakkı, bireylerin satın aldıkları ürünleri istedikleri yerde ve zamanda istedikleri kişiye
tamir yaptırabilmeleri anlamına gelmektedir. Tamir hakkı bilincinin toplumlarda yaygınlaşması,
ürünlerin çöpe atılmak yerine tamir edilmesini teşvik ederek ürünlerin kullanım ömrünün
artmasına hizmet etmektedir. Bu sayede bir ürünün kullanım ömrü maksimize edilebilir ve
dahası döngüsel ekonomi hedeflerine de katkı sağlanabilir. Bir ürün hakkında bilgi ve deneyim
sahibi olmak, tamir hakkına ilişkin eylemlerin yönünü ve düzeyini belirleyen temel bir faktördür.
Sınırlı bilgi ve deneyime sahip tüketicilere göre bir ürün hakkında daha fazla bilgi ve deneyime
sahip tüketiciler, tamir hakkı faaliyet ve yönetmeliklerine karşı daha olumlu tutuma sahip olma
eğilimindedir. Üniversitelerin mühendislik programlarında teknolojik ürünlerle ilgili bilgi ve
deneyim sağlanmakta olup, diğer üniversite programlarına göre bu programlarda okuyan veya
mezun olan öğrencilerin daha fazla bilgi ve deneyime sahip oldukları kabul edilebilir. Buradan
hareketle, üniversitelerin farklı programlarında tamir hakkına yönelik tutumların farklılık
gösterdiği söylenebilir. Üniversite öğrencilerinin de tüketici olduğu düşüncesiyle öğrencilerin
bilgi ve deneyimleri dikkate alınarak tutumları incelenmeli ve araştırılmalıdır. Bu bildiride amaç,
üniversite öğrencilerinin tamir hakkı hareketine yönelik tutumlarındaki farklılıkları teknik bilgi
ve deneyimler açısından incelemektir. Türkiye’de yeni bir durum olması ve mevcut literatürün
olmaması sebebiyle, teknolojik ürünlere yönelik hem bilgi hem de deneyim sahibi kişilerin
tutum düzeylerinin daha az bilgi ve deneyime sahip kişilerle karşılaştırılması ve incelenmesi
tamir hakkına yönelik tutumların anlaşılmasını sağlayabilir. Çalışma, 150 üniversite son sınıf
öğrencisini içermektedir. Öğrencilerden bir kısmı bilgisayar mühendisliği programlarına
(n=43) ve bir kısmı ise mühendislik dışı programlara kayıtlıdır. Öğrencilerin tamir hakkına
yönelik tutumlarını belirlemek için “Tamir Hakkı Tutum Ölçeği” ve betimleyici özelliklerine
ilişkin verileri toplamak için kişisel bilgi formu kullanılmıştır. Veri analizinde, verilere bağımsız
örneklemler için t-testi ve Pearson korelasyonu uygulanmıştır. Elde edilen bulgular, farklı
programlardaki öğrencilerin “tamir hakkı tutum ölçeği” puan ortalamaları arasında “Müşterilerin
tamir yapmasına izin verme” faktörü için istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğunu ortaya
koymuştur. Bilgisayar mühendisliği bölümüne kayıtlı öğrenciler, mühendislik dışı bölümlere
kayıtlı öğrencilere göre “müşterilerin tamir yapmasına izin verme” konusunda daha olumlu
tutuma sahiptirler. Mühendislik dışı bölümlere kayıtlı öğrencilerin “tamir hakkı tutum ölçeği”
puanları arasında: “Gerekli ürün tasarımı ve araçları sağlayarak onarımın desteklenmesi” ve
“Müşterilerce yapılacak tamirin önlenmesi” faktörlerindeki puanları incelendiğinde istatistiksel
olarak anlamlı bir fark olmadığına ulaşılmıştır. Araştırmaya katılan tüm öğrencilerin tamir hakkına
yönelik tutumlarının olumlu olduğuna ulaşılmıştır. Öğrencilerin olumlu tutumları, teknik bilgi
ve deneyim sahibi olma açısından incelendiğinde ise farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bilgisayar
mühendisliği programına kayıtlı öğrencilerin mühendislik dışı programlara kayıtlı öğrencilere
göre daha olumlu tutuma sahip olmaları ( t = 2.13), teknolojik ürünler hakkında teknik bilgi ve
deneyim sahibi olmanın tamir hakkına yönelik olumlu tutumlara sahip olmada önemli bir etken
olduğunu göstermektedir. Dahası, bireylerin farkındalıklarının yüksek olması teknolojik ürünlere
karşı olan tutumlarını da değiştirmektedir. Çalışmanın bulguları, bilgili ve deneyimli müşterilerin
tamir hakkına ve tamir hakkı hareketine yönelik tutumlarının farklılık göstermesi nedeniyle
önem taşımaktadır. Bu çalışma 150 üniversite öğrencisiyle sınırlı olduğu için bulguların
genellenmesinde dikkatli olunmalıdır. Tamir hakkı ölçeğindeki sekiz madde, daha sonraki
araştırmalarda arttırılarak daha kapsamlı sonuçlar elde edilebilir. Bunun yanında yalnızca nicel
veri analizi yaklaşımı kullanılmış olup katılımcıların nitel araştırma yöntemleri de kullanılarak
tamir hakkına yönelik tutumları araştırılarak daha ayrıntılı verilere ulaşılabilir.
Anahtar Kelimeler: Tamir hakkı, döngüsel ekonomi, teknoloji, üniversite öğrencileri,
deneyim