Akademik Veri Yönetim Sistemi
III. Kentsel Morfoloji Sempozyumu-Kent Morfolojleri: Kentsel Form Araştırmalarında Çok Boyutlu Yaklaşımlar, Ankara, Türkiye, 3 - 05 Mayıs 2021, ss.511-528
Meydanlar, geleneksel İran şehrinde farklı fiziksel ve işlevsel özelliklere sahip önemli kentsel unsurlardır. Başkentlerdeki ana meydan idari öneme sahipken, diğer şehirlerde genellikle ticari faaliyetlerin olduğu bir kamusal alan olmuştur. 20. yüzyılın
başlarından itibaren, İran şehirlerinin geleneksel kent yapısı üzerine modern sokak
ağı uygulanarak dönüştürülmeye başlatıldı. Şehirlerin morfolojik mantığı pervasız
müdahalelerle değişti ve geleneksel kent unsurları birbirleriyle olan ilişkilerini kaybettiler. Bu çalışma, İran’ın geleneksel iki şehri olan Semnan ve Hamadan’daki iki
meydanı analiz ederek eski ve yeninin karşılıklı etkilerini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Kentsel morfoloji, bir yöntem olarak, kentlerin geçmiş ve şimdiki mekânsal yapısını ve meydanların bu yapılarda durumunu belirlemek için kullanılacaktır.
Semnan’da bulunan Tirandaz Meydan, eskiden iç içe geçmiş çok sayıda açık ve
kapalı alan içeren kentsel kompleksin bir parçasıydı. Kentsel modernizasyonundan sonra, Tirandaz Meydan’ın morfolojik karakteri tamamen değişti. Öte yandan, Hamadan’ın tarihi merkezinde, kentin yeni kamusal odak noktası olması için
modern bir meydan yayalaştırılmıştır. Hamadan’ın İmam meydanı, araba trafiğini
kolaylaştırmak için ilk modernizasyon hareketi tarafından 20. yüzyılın başlarında
inşa edildi. Mekan dizimi analiz yöntemi, geleneksel bir meydanın mekânsal özelliklerinin modern kentte nasıl değiştiğini, ve işlevsel olarak değiştirilmiş modern
bir meydanın şehrin tarihi çekirdeğini nasıl etkilediğini anlamak için kullanılacaktır. Eksenel Harita analizi, modernleşme sürecinde geleneksel kentlerin entegrasyon modelinin nasıl değiştiğini incelemek için yapılacaktır. Hamadan için, İmam
Meydanı’ndaki araç trafiği sınırlamalarından önceki ve sonraki durumları arasında
“Choice” ve “Integration HH” analiz metodları ile karşılaştırma yapılmıştır. Modeller,
İmam meydanının trafik yükünü artırarak tarihi dokuya olumsuz bir etki yaptığını
göstermektedir. Görsel Grafik analizi, modern kentte, Semnan’daki Tirandaz Meydanının mekansal özelliklerinin nasıl değiştiğini anlamak için yapılmıştır. “Visual
Integration” ve “Visual Clustering Coefficient” ölçümleri, görünürlüğünü ve kamu
faaliyetleri potansiyelini değerlendirmek için kullanılmıştır. Başarılı bir kamusal
alan için bu niteliklerin her ikisi de gerekli olduğundan, bunların korelasyonu
“scatter plot” diyagramı ile yapılacaktır. Sonuçlar, geleneksel Tirandaz Meydan’ın
çağdaş Semnan’da merkeziyetini ve kamusal alan olma potansiyelini kaybettiğini
ortaya koyuyor. Modern sokaklar, şehrin yeni ticari aksları olmak için kapalı çarşı
gibi geleneksel kentsel unsurlarla yakın rekabet içindedir. Semnan’ın tarihi kapalı
çarşıdan bağımsız Tirandaz Meydan’ı modern caddeye bağlanmış ve tarihi sosyo-ekonomik rolü tamamen otopark yerine dönüşmüştür. Meydanda yaya akışı
azaldığından, geleneksel perakendecilerin yerini toptan satış mağazaları almıştır.
Hamadan’da modern caddelerin sosyal aktiviteler açısından yüksek potansiyeli,
geleneksel mahalleler dikkate alınmadan yeni bir meydan yapmak için kullanıldı.
Araştırmanın sonuclarına göre, kalan tarihi evlerin yarı özel alanı, artan araba trafiği
tarafından ihlal edilmektedir.