Akademik Veri Yönetim Sistemi
24. ULUSLARARASI ORTAÇAĞ ve TÜRK DÖNEMİ KAZILARI ve SANAT TARİHİ ARAŞTIRMALARI KİTABI, Enes KAVALÇALAN, Editör, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Yayınları, Nevşehir, ss.196-206, 2021
Tanzimat ve Cumhuriyet Modernleşmesi olarak adlandırılan her iki dönemi kapsayan, özelinde resimlerine konu
olarak tasavvuf imgelerini yansıtan ve çalışmanın örneğini oluşturan pek çok ressamın eserinin irdelendiği bu
çalışma ağırlıklı olarak Mevlevilik tasvirlerini içermektedir. Genel olarak batılı seyyahların tasavvurunda, Türk
imgesine birçok yaşayış biçimlerini nakşetmelerine karşın, tümden gelim bir yaklaşımı aralayacak olursak
Dönen/Dans Eden Dervişleri, Ayinlerini ve Mekânlarını konu olarak ele almayı sıklıkla tercih etmişlerdir. Bunun
yanı sıra 18. yüzyıldan itibaren görev alan Galata Mevlevihanesi’nin şeyhlerinin rolü bunda katkı sağlamıştır.
Çoğunlukla Doğu imge ve imajlarına duydukları ön yargılarla Osmanlı topraklarına gelen seyyahlar, bu çehreyi
tanımaya daha da bir özen göstermiş ve ılımlı bir yaklaşımı tercih etmişlerdir. Pek çok gezginin kaleme aldığı
seyahatnamede Mevlevihaneler tuhaf/anlamsız yerler olarak kayda geçse de bir o kadar gelen gezgin için
muhakkak görülmesi gereken cazibe merkezi niteliğini yitirmemiştir.
Seyyahların Osmanlı toplumuna ve Mevlevi bakışına, kişilikleri, mezhep veya tarikatleri, cinsiyetleri ve zevkleri
de etkili olmuştur. Sözü geçen pek çok gezgin de Osmanlı insanını içinden tanıma fırsatını bulmuş yani ikamet
ederek onların yaşayış biçimi doğrultusunda (bunu mesleki zorunluluk olarak adlandırabiliriz) kendi yaşamlarını
onlarınki ile bağdaştırarak ilerletmiştir. Bazı seyyahlar için Mevlevilik ve ona ait seyirlik bir nesne olmanın ötesine
geçemezken hatta kimi zaman vahşet olarak nitelendirilirken, bazı seyyahlar içinse hoşlukla seyredilebilen, insana
müthiş derecede uhreviyat katan bir ibadet olarak tanımlanabiliyor.
Bu çalışmada Osmanlı insanının yaşayış biçim örnekleri arasında özellikle konu edilen Mevlevilik, birçok tasvirle
örneği verilerek Cumhuriyet Modernleşmesi dönemi içerisinde yer alan sanatçıların konu bağlamlarından
etkilenmesiyle devam eden ve bir önceki dönemden tamamen farklı ideolojik yaklaşım içerisindeki seyri
irdelenmiştir. Gerek 13. yüzyıldan bu yana Anadolu’da hakim olan tasavvuf düşüncelerinin etkileri, tasavvuf ehli
insanların yaşayışları ve onlara dair hikayeler, gerek seyyahların kompozisyonlarında yer alan örnekler,
Cumhuriyet Modernleşmesi döneminde de çalışmada sözü edilen pek çok sanatçıyı etkileyerek, bu gibi konuları
resimlerinde işlenişi üzerinde durulmuştur. İçlerinden çok azı gerçekten tasavvuf düşünceleri ile ilgilenirken geri
kalan çoğunluğun ise moda vari bir akım peşinde koşmaktan kendilerini alamadıkları anlaşılmaktadır.
Anahtar kelimeler: Tanzimat, Modernleşme, Cumhuriyet, Tasavvuf, Mevlevilik.
This study, covering both periods called Tanzimat and Republican Modernization by and large includes depictions
of Mevleviyah and in specifics it examines the work of painters reflecting the images of Sufism as a subject in
their works which also constitute examples of the study. In the imagination of western travellers, though they
embodied multiple way of living in the Turkish image, if we look for a deductive approach, generally they often
chose to deal with the Whirling / Dancing Dervishes, their Religious Ceremonies and Places. Besides, the role of
the Galata Mevlevihane (mevlevi lodge) sheikhs served from the 18th century, contributed to this. The travellers,
who came to the Ottoman lands mostly with their prejudices on the opinion and images of the East, paid more
attention to learn about this aspect and preferred a moderate approach. In the travel books written by many
travellers, Mevlevi lodges have been recorded as strange / meaningless places, but they have not lost its attraction
as a must see for equally so many travellers. Personality, sect or cult, gender and tastes of travellers also had an impact on their view of Ottoman community
and Mevlevi approach. Many mentioned travellers had also had the opportunity to get to know Ottoman people
from inside which means they continued their lives by harmonizing their own lives with the others’ way of living
by residing there (we may call this as vocational obligation). For some travellers, Mevleviyah and related issues
could not represent anything but theatrical objects and even sometimes as ferocity though for some travellers it
could be described as pleasant to witness and a prayer which could contribute enormously to ethereal feelings to
people.
In this study, by providing multiple depictions on Mevleviyah, which was mentioned specially among the
examples of Ottoman people’s lifestyle, is examined in a completely different ideological approach from the
previous period by being influenced from the context of artists in Republican Modernization period. The examples
of both the effects of Sufistic thoughts prevalent in Anatolia since 13th century, lives of Sufism experts and stories
about them and also examples from the compositions of travellers have affected the many artists who are
mentioned in this study and lived in Republican Modernization Period and the depiction of these issues in their
paintings have been emphasised. While very few of them were really interested in Sufistic thoughts, it is
understood that the remaining majority could not help but pursued a fashionable trend.
Key words: Tanzimat (reorganization), Modernization, Republic, Sufism, Mevleviyah.