Research Information System
III. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, Ankara, Turkey, 3 - 05 May 2021, pp.67
Kamusal mekânlar, kentin en temel bileşenlerinden biri olup gündelik yaşama
ve toplumsal ilişkilerin yeniden üretimine önemli bir katkı sağlamaktadır. Kentsel
yaşamın yer aldığı etkileşim mekânları olan kamusal alanlar, hiçbir kısıtlama ol-
maksızın tüm kentlinin erişimine açık olan ortak mekânlardır. Kentlerin değişim/
dönüşüm ve üretim süreçlerinde kamusal mekânın üretimi, gelişimi ve erişilebil-
irliği ile mekânların kamusallık dereceleri planlama açısından önde gelen tartışma
konularını oluşturmaktadır. Kamusal-özel alan ikiliği bağlamında, kamusal alanlar-
daki kentsel yaşam kamusal-özel alan arasındaki karşıtlık ile doğrudan ilişkili olup,
kamusal mekâna erişim mekânın kademelenmesi ve kamusal alan hiyerarşisinin
kurgulanış biçiminden etkilenmektedir.
Kentleşme biçimindeki değişim/dönüşüm ve konut üretim biçimlerinde yaşanan
değişimler kamusal mekân üretiminde ve kullanımında farklılaşmaya yol açmak-
tadır. 1980’li yıllarda konut üretim mekanizmalarından biri olan konut kooperati-
flerinin kentsel arsa tahsisinde ve finansal kaynak üretmede yetersiz kalması sonu-
cunda, kooperatif üst birlikleri yerel yönetimlerle işbirliği içerisinde büyük ölçekte
konut projelerini uygulamaya koymuştur. Bu kapsamda Ankara’da gerçekleştirilen
ilk uygulama Batıkent projesidir. Belediye ile konut kooperatiflerinin işbirliğine
dayanan bu projede üretilen konut alanları, kamusal-özel mekân ilişkisinin doğru-
dan kurulduğu gridal sistem üretiminden farklılaşmış, ‘site’ tipi yapılaşma biçimi
kamusal-özel mekân kademelenmesini etkilemiştir. Sosyal demokrat belediyeci-
lik döneminin konut üretim biçimleri üzerindeki etkisi sonucunda ‘kapalı/kapılı si-
teler’e ilk örnek oluşturabilecek kooperatif siteleri üretilmeye başlanmış, kentsel
mekânın kamusallığı tartışmalarında mekânsal ayrışma sorununu gündeme ge-
tirmiştir.
Bu kapsamda, araştırmanın konusunu farklı konut üretim biçimlerinin kamusal-
özel mekân kademelenmesine etkilerinin incelenmesi ve kamusal mekâna
erişilebilirliğin morfolojik analizler aracılığıyla tespit edilmesi oluşturmaktadır. Bu
çalışmada Ankara/Batıkent semtinde yer alan konutların yıllar içerisindeki değişimi
incelenerek, konut alanları içerisinde üretilen kamusal alanlar ile mahalle ölçeğinde
üretilen ortak alanlarla olan kullanımlar arası kamusallığın gelişimi ortaya konmak-
tadır. Kamusal mekâna erişim, konut alanlarında yapılı çevre ile tanımlanmış me-
kânların biçimlendirdiği özel-yarı özel/yarı kamusal-kamusal alan ilişkiselliği üze-
rinden tartışılmaktadır. Morfolojik analiz bağlamında sokak örüntüsü, ada/parsel
düzeni ve yapı örüntüsünün irdelenmesinin ardından, ‘Mekân Dizimi’ analiz modeli
aracılığıyla mekânsal kademelenmede derinlik ve mekânsal bütünleşme değerleri
elde edilerek kamusal-özel mekân ilişkisi ve kamusal mekânlara erişilebilirlik tespit
edilmektedir. Mekânların bir araya gelmesindeki ilişkilerin açıklanması ile kamusal
alan hiyerarşisinin irdelenmesinde hareket oranını ve bağlantısallığı (connectivity)
temel alan bu matematiksel analiz modeli esas alınarak konut alanları üretiminde
kamusallık tartışmasına katkı sunulması hedeflenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Kamusal-özel mekân kademelenmesi, Konut alanları, Kapalı
siteler, Mekân dizimi