Bitlis Kıvrım Bindirme Kuşağı: Tektonik Güçlerin ve Buzul Süreçlerinin Yüzeydeki Etkileşimi

Bu çalışma, Bitlis Kıvrım Bindirme Kuşağı’nın kuzey kesiminde gerçekleşen deformasyon hızlarını nicel olarak belirlemeyi ve bu deformasyonun olası nedenlerini sorgulamayı amaçlamaktadır. Özellikle Van Gölü’nün güneyindeki drenaj havzalarında gerçekleştirilen morfometrik ve tektonik analizlerle, aktif tektonik süreçlerin, geçmiş buzullaşmaların ve uzun dönemli iklim değişimlerinin bölgedeki topoğrafya ve deformasyon hızları üzerindeki etkileri değerlendirilmiştir. Ayrıca, akarsu taraçaları ve alüvyal yelpazelerde yapılan kozmojenik 36Cl izotopu tarihleme analizleri, deformasyon hızlarının nicel olarak hesaplanmasını sağlamıştır. Bitlis Kıvrım Bindirme Kuşağı, sıkışma tektoniği ve geçmiş buzul süreçlerinin etkisiyle karmaşık bir topoğrafya sunmaktadır. Araştırmada, hipsometrik eğri, konkavlık indeksi, T-faktör ve χ metriği gibi morfometrik parametreler kullanılmış; drenaj sistemlerinin erozyon ve deformasyona nasıl tepki verdiği detaylı bir şekilde incelenmiştir. Van Gölü’nün güneyinde tespit edilen U-şekilli vadiler ve yüksek konkavlık değerleri, buzul süreçlerinin ve tektonik yükselimlerin drenaj ağları üzerinde derin bir iz bıraktığını ortaya koymaktadır. Drenaj bölümü göçü ve yüzey şekillenme dinamiklerine ilişkin analizler, deformasyon süreçlerinin yalnızca tektonik kuvvetlerle değil, aynı zamanda Pleyistosen dönemi buzullaşmaları gibi çevresel faktörlerle şekillendiğini göstermektedir. Araştırma bulguları, buzulların çekilmesi sonrası meydana gelen buzul izostatik dengelenme (glacial isostatic adjustment, GIA) süreçlerinin bölgedeki topoğrafik şekillenmede dolaylı bir rol oynadığını işaret etmektedir. Özellikle, yüzey yükselim hızlarının zamansal olarak artış göstermesi, bu izostatik süreçlerin etkisinin hala devam ettiğini düşündürmektedir. GIA süreçlerinin, drenaj ağlarının yeniden şekillenmesi ve akarsu taraçalarının zamansal ve mekânsal dağılımında kritik bir faktör olduğu değerlendirilmektedir. Çalışmada hesaplanan deformasyon hızları, maksimum yükselim hızlarının 0,5 mm/ yıl ile 7,5 mm/yıl, ortalama yükselim hızlarının ise 1 mm/yıl ile 11 mm/yıl arasında değiştiğini ortaya koymaktadır. Özellikle son dönem taraçalarında gözlenen daha yüksek yükselim hızları, deformasyonun hem zamansal hem de mekânsal olarak farklılık gösterdiğini kanıtlamaktadır. Bu durum, bölgenin hem aktif tektonik aktiviteler hem de çevresel süreçler tarafından şekillendirilen karmaşık bir sistem olduğunu ortaya koymaktadır. Sonuç olarak, Bitlis-Zagros Kıvrım Bindirme Kuşağı, sıkışma tektoniği ile buzul sonrası süreçlerin birlikte etkili olduğu dinamik bir tektonik bölge olarak öne çıkmaktadır. Bu çalışma, bölgedeki taraçaların stratigrafik ve yapısal özelliklerini inceleyerek, kıvrım-bindirme kuşağının yüzey şekillenmesine olan etkilerini ve uzun dönemli jeomorfolojik evrimini anlamaya önemli katkılar sunmaktadır. Araştırma bulguları, yalnızca bu bölge için değil, aktif tektonik ve paleobuzul süreçlerin birlikte çalıştığı diğer alanlara yönelik gelecekteki araştırmalara da ışık tutacak niteliktedir. Bu sonuçlar, bölgedeki jeolojik risklerin değerlendirilmesi ve iklim değişikliklerinin yorumlanması açısından da kritik bir referans oluşturmaktadır. Bu çalışma TÜBİTAK 121R013 numaralı proje desteğiyle gerçekleştirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Bitlis kıvrım bindirme kuşağı, Buzul izostatik dengelenme, Deformasyon hızı, Morfometrik analizler