Tilkinin Yolculuğu: Doğanın ve Topluluğun Düzeni Üzerine İki Halk Hikâyesi

Tilki motifi geleneksel halk hikâyelerinde, deyimlerde, modern fabl ve masallarda kullanılan evrensel bir anlatı ögesidir. Bu motifin öne çıkan özelliği düşünme yetisine dair insani niteliklerin tilkiye kolaylıkla yüklenebilmesi, bu anlamda tilkinin logos sembolü olarak işlev görmesidir. Bu motifin kullanıldığı örneklerin önemli bir bölümünde logos kavramının etik, iletişimsel ve politik görünümlerine dair geliştirilen bir diskurun izini sürmek mümkündür. Bu çerçevede, Anadolu halk hikâyelerinde varlığını tespit ettiğimiz tilki motifli iki hikâye, birey-topluluk-doğa arasındaki ilişkilerin mantığı üzerine üretilen etik diskurun dikkate değer örneklerini sunmaktadır. Koca Nine ile Tilki başlıklı ilk hikâyede yardımlaşma ve iş bölümü çerçevesinde ortak yaşam pratikleri geliştiren bir topluluğunun düzeni ile doğanın düzeni bir bütün olarak kabul edilmektedir. Kuyruğu Zilli Tilki isimli hikâyede ise doğanın düzeni, topluluk üyelerinin yüklendiği işlevlerin bir analojisi olarak sunulmaktadır. Her iki hikâyede de söz konusu olan düzen bir hırsızlık olayı ile bozulmaktadır. Düzenin yeniden kurulması her ögenin kendi işlevini yerine getirmesine bağlı olmakta ve suçun cezalandırılmasını zorunlu kılmaktadır. Bu bağlamda hikâyelerde suç, haksızlık sebebiyle bozulan düzen ve bu düzenin restorasyonu motifleri ortak olarak bulunmaktadır. Bu motifler doğa ve topluluk düzenlerini bütün olarak gören belirli bir etik-politik diskurun parçaları olmaları ve doğa ile topluluğun düzenine dair akli bir çerçeve çizmeleri bakımından incelenmeye değerdir. Bu çalışma kapsamında öncelikle halk hikâyelerinde tilki motifinin kullanım biçimleri ve bu motifin genel anlamı ele alınacaktır. İkinci olarak çalışmanın odağını oluşturan iki halk hikâyesinin ayırt edici niteliği olan doğa ve topluluğun düzeni fikrinin yapısal özellikleri karşılaştırmalı olarak incelenecektir.