Osmanlı Toplumunda Aile İlişkileri, Yasal Yükümlülük ve Yaşlı Yoksulluğu: 18. Yüzyıl Üsküdar Kadı Mahkemesi Örneği

III. Uluslararası Osmanlı Araştırmaları Kongresi, İstanbul, Türkiye, 7 - 09 Eylül 2022

Yayın Türü: Bildiri / Yayınlanmadı
Basıldığı Şehir: İstanbul
Basıldığı Ülke: Türkiye
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Adresli: Evet

Bu çalışma, 18. yüzyıl Osmanlı toplumunda yaşlılar ve yaşlıların sosyo-hukuki konumları, ailelerin ve akrabaların yaşlı üyelere karşı yasal yüküm- lülükleri ve yaşlı yoksulluğuna ilişkin soruları ortaya koymaya yönelik bir ön girişimdir. 18. yüzyıl Osmanlı Üsküdar kadı mahkemesine ait Şer’iye sicilleri ve Osmanlı hukuk metinleri bu çalışmanın ana kaynaklarını oluşturmaktadır. Siciller, ailenin yaşlı ve yetişkin fertlerinin kadı huzurunda karşı karşıya gelme sebeplerini ve şekillerini ortaya çıkarmaya hizmet ederken; hukuk metinleri, Osmanlı kadısının hükmüne temel oluşturan aile ilişkileri ve taraflar arası yasal yükümlülüklere yönelik Şeri’ düzenlemeler hakkında bilgi sağlayacaktır. Bağımlı ve güvensiz konumları, yoksul yaşlıların toplumun kenarındaki yaşamlarının derinleşen bir istikrarsızlık ve yoksullukla sonuçlanmasına sebep olmaktaydı. Yasal olarak hak sahibi olsalar da aile desteğin- den mahrum bırakılanlar için, mahkemede adalet aramanın genellikle olumlu sonuçlar verdiğini görmekteyiz. Batı toplumlarının tarih literatürlerinde kültürel, sosyal ve hukuki sonuçlarıyla yaş kategorileri üzerine yapılan çalışmaların artmakta olmasına rağmen, Osmanlı toplumunun çocuk, yetişkin ve yaşlıyı nasıl inşa ettiğine ve daha da önemlisi, onların ailevi ve daha geniş toplumsal ilişkilerde nasıl yer aldıklarına çok az ilgi gösterilmiştir. Bu çalışma, Osmanlı sosyal tarih literatüründe henüz yöneltilmeyi bekleyen bazı soruları sormayı; Osmanlı toplumunda yaşlıların sosyo-hukuki konumu ve ailevi mali destek mekanizmaları üzerine bir tartışma açmayı teklif ediyor.

This study is a preliminary attempt to posit certain questions on elderly, their socio-legal status, the legal liabilities of the families’ and kins’ regarding senior members, and elderly poverty in 18th century Ottoman society. The court records of the eighteenth-century Ottoman Üsküdar and the judicial texts of the Ottoman law constitutes the main sources of this study. Whereas the sijil would serve to reveal the causes and the ways in which elderly and adult members of the family confronted each other before the judge; the latter would provide an understanding on the Sharia regulations of familial relations and legal obligations between the parties on the bases of which the Ottoman kadı ruled its verdict. Dependent and unsecure as they were, the life of poor elderly at the margins of society often ended up in a deepening instability and poverty. For those who could potentially attain but were denied from the rightful family support, seeking justice in the court often proved to bear favorable results. Although studies on age categories with its cultural, social and legal implications have been thriving in the historiography of the Western societies, little attention has been paid to how Ottoman society constructed child, adult and elder; and more significantly, how those operated in the familial and larger societal relations. This study offers to open up what yet remains missing in the historiography; namely, a discussion on the socio-legal position of elderly and familial financial support mechanism in the Ottoman society.