Akademik Veri Yönetim Sistemi
23. Ulusal Bölge Bilimi ve Bölge Planlama Kongresi, Eskişehir, Türkiye, 30 Mayıs - 01 Haziran 2024, cilt.1, ss.42
Ekonomik, teknolojik ve kültürel evrimlerin getirdiği değişimlerle, klasik kent-kır ayrımının giderek önemini
yitirdiği ve kentselliğin, ağlar ve düğümler aracılığıyla geniş bir yelpazede şekillendiği gözlemlenmektedir. Bu yeni
paradigmada, yerleşim sistemleri ve kent-bölgeler, doğa bilimlerinden esinlenen bir sosyal bilimler epistemolojisi
çerçevesinde, kendiliğinden örgütlenen ve etkileşim içinde bulunan açık sistemler olarak tanımlanmaktadır.
Yerleşim örüntülerinin kaotik yapısı, doğrusal olmayan karakteri ve Öklidyen geometri ile açıklanamayan özellikleri, bu örüntülerin nasıl temsil edileceği sorusunu literatürde kritik bir araştırma konusu haline getirmiştir. Bu
bağlamda, kenti bir karmaşık sistem olarak ele alan fraktal analiz yöntemi, düzensiz, parçalı ve kırıklı şehir formlarını anlama, betimleme ve kantitatif olarak değerlendirme imkanı sunmaktadır. Karmaşık sistem yaklaşımları
üzerine literatür, özellikle kent ve bölge ölçeğindeki uygulamalar ve farklı metotların bütünleşerek uygulanması
açısından sınırlıdır.
Yerleşim sistemlerini kent-bölge çerçevesinde inceleyen karmaşık sistem yaklaşımları, özellikle Türkiye bağlamında,
tarihi görsel materyallerin erişim zorlukları nedeniyle sınırlı kalmıştır. Bu çalışma, İzmir’in 20. yüzyıl ortalarından günümüze kadar olan dönemde, karmaşık sistem yaklaşımlarından olan fraktal boyut analizi aracılığıyla,
zaman içindeki yerleşim sistemi evrimini ve mekansal örüntülerdeki değişimleri incelerken, bu değişimlerin
şehrin merkezileşme eğilimleri üzerindeki etkilerini belirlemeyi hedeflemektedir. İzmir Bölgesi’nin karmaşık
sistem özelliklerini detaylıca incelemek için seçilen ana metodolojiler alt-fraktal analiz ve mekan dizimi analizidir.
Kentsel sistemlerin içsel, öz-örgütleyici ve karmaşık yapılarını vurgulayan bu çalışma, alt sistemlerin dinamiklerini
aydınlatma amacıyla alttan yukarı bir analiz yaklaşımını benimsemektedir. Ölçek davranışı ve çeşitli karmaşıklık
ölçütleri, yol ağ verileri üzerinden elde edilen analitik bulgularla desteklenmektedir.
Bu araştırmada, mekan dizimi analizi, bölgedeki merkezileşme eğilimlerinin yarıçaplarını tahmin etmekte ve
bu yarıçaplar alt-fraktal analizde kutu boyutlarının belirlenmesinde kritik bir rol oynamaktadır. Yama teorisine
dayanarak yapılan zaman dilimleri analizi, farklı dönemlerde İzmir kent bölgesinin karmaşık yapısının değişimi
ile birlikte merkezileşme eğilimlerindeki değişiklikleri ortaya koymaktadır. Son olarak, İzmir’in morfolojik karmaşıklığı, önerilen yarıçaplar ve fraktal boyutlar kullanılarak oluşturulan karmaşıklık haritaları üzerinden analiz
edilmiş ve şehrin tarihsel gelişim süreci ile ilişkilendirilerek değerlendirilmiştir.