Akademik Veri Yönetim Sistemi
Sosyolojinin Geleceği ve Geleceğin Sosyolojisi Kongresi, Ankara, Türkiye, 27 Nisan 2023, ss.39
Karel Čapek’in 20. yüzyılın başında kaleme aldığı ve bir robotik ütopyanın kıyamet benzeri bir distopyaya dönüştüğü bilimkurgu türündeki tiyatro oyunu Rossumovi Univerzalni Roboti (RUR) hem Türkçe dahil pek çok dile tercüme edilmesi ve sahnelenmesi sebebiyle, hem de bir robotik ütopya düşüncesine yönelttiği modernite eleştirisi yüklü alt-metni sebebiyle çağdaş tiyatro tarihinde dikkate değer bir başarı kazanmıştır. Söz konusu oyun hem modern endüstriyel üretimin metaforik bir eleştirisi hem de robotik otomasyona dayalı bir toplum ve onun hâkim işgücü kaynağı olan insansı robotların yaratacağı yeni toplumsal ilişkilere dair bir öngörü olarak yorumlanmaya açık birden fazla alternatif anlam ve alt-metin barındırmaktadır. Oyunun anlamsal çoğulluğuna endüstriyel kapitalizmi eleştirdiği kadar reel sosyalizmin ufkuna dair de erken bir soru işareti yönetmesini de eklemek mümkündür. Oyunun bu türden gelişkin bir tartışma bağlamına sahip olmasının temel sebebi, Čapek’in oyununu kurgularken sosyolojik bir imgelemi sürekli olarak aktif tutabilmesinden kaynaklanmaktadır. Bu sayede RUR emeğin örgütlenmesi, hakları, verimliliği, yeniden üretimi ve cinsiyetine gönderen bir siyasal iktisat tartışmasına, farklı toplumsal kesimlerinin siyasal vizyonları arasındaki çatışmaları yansıtan bir siyasal vizyon tartışmasına ve son olarak robotların toplumsal varlığını ve siyasal pratiğini aynı zamanda bir bilinç problemi olarak irdeleyen bir spekülatif kurguya sahip olmaktadır. Bu çalışmada ilk olarak oyunun söz konusu yapısı ve içeriği analiz edilecek, ikinci olarak çağdaş tekno-ütopya ve distopya merkezli yaklaşımlar, robotik otomasyon ve yapay zekâ çalışmalarının yarattığı ve yaratacağı imkanlara odaklanan yeni toplumsal vizyon ve eleştiriler RUR’da çizilen çatışma hatları içerisinde yeniden anlamlandırılacaktır.
Karel Čapek's science fiction play Rossumovi Univerzalni Roboti (RUR), a robotic utopia turns into an apocalyptic dystopia, written at the beginning of the 20th century has gained a remarkable success in the history of contemporary theater due to as it has been translated and staged in many languages including Turkish, and its loaded sub-text which and both a critique of modernity and the idea of a robotic utopia. The play in question contains multiple alternative meanings and subtexts that can be interpreted as both a metaphorical critique of modern industrial production and a prediction about the new social relations that will be created by a society based on robotic automation and its dominant workforce source, humanoid robots. It is possible to add to the semantic plurality of the play that it criticizes industrial capitalism as well as raises an early question mark about the horizon of real socialism. The main reason why the play has such a developed discussion context is due to Čapek's ability to keep a sociological imagination constantly active while constructing his play. In this way, RUR stands on a speculative fiction which leads to a political economy discussion that refers to the organization of labor, rights, productivity, reproduction and gender, to a political vision discussion that reflects the conflicts between the political visions of different social segments, and finally to a discussion that examines the social existence and political practice of robots as a problem of consciousness. In this study, firstly, the structure and content of the play will be analyzed, and secondly, contemporary techno-utopia and dystopia-centered approaches, new social visions and criticisms focusing on the opportunities created and will be created by robotic automation and artificial intelligence studies will be re-interpreted within the conflict lines drawn in RUR.