Research Information System
MILLI FOLKLOR: INTERNATIONAL AND QUARTERLY JOURNAL OF FOLKLORE, vol.24, no.96, pp.67-73, 2012 (Peer-Reviewed Journal)
Bu çalışma Nasreddin Hoca’nın neden komik olduğu sorusuna onun zaman içerisinde değişen maskelerini göz önünde bulundurarak cevap aramaktadır. Bu bağlamda Nasreddin Hoca, Carl Gustav Jung’un “oyunbaz” (trickster) ve “yaşlı bilge adam” arketiplerine göre değerlendirilerek, onun çok katmanlı yapısı analiz edilmeye çalışılmaktadır. Nitekim genellikle ve sadece bilgeliği vurgulanarak takdim edilen Nasreddin Hoca’nın oyunbaz (trickster) yönünün ortaya konması, onun kişiliğindeki çok katmanlı yapıyı da gözler önüne serecektir. Nasreddin Hoca’nın fıkralarda yer alan kavuğu, uzun ak sakalı, imam cübbesi, bilgece sözleri ve akıllı cevapları onun bir otorite figürü, bir yol gösterici olarak belirmesini sağlamaktadır. Öte yandan bu özelliklerinin aksine Nasreddin Hoca’nın kimi fıkralarda sosyal konumuna uygun olmayan davranışlar sergilediği görülmektedir. Bu davranışları Jung’un “oyunbaz” arketipiyle okunduğunda onun hem yaratıcı hem yıkıcı, hem verici hem reddedici, hem aldatan ve hem de aldatılan bir insanı temsil ettiği sonucu çıkartılabilir. Bu yazıda çok katmanlı bu yapıdan yola çıkılarak Nasreddin Hoca fıkralarında beliren komik durumun “uyumsuzluk” ilkesince değerlendirilmesine çalışılacaktır. Uyumsuzluğun nedeni, Nasreddin Hoca’nın temsil ettiği ‘hoca’ kimliği ile davranışları ve sözleri arasındaki zıtlıktır. Komik olanın ortaya çıkışı, “yaşlı bilge adam” dan beklenen davranışların aslında onun diğer yüzü olan “oyunbaz” (trickster) tarafından karşılanmamasıyla sağlanılır. Sosyal konumu ile davranışları ve sözleri arasındaki bu uyumsuzluk, Nasreddin Hoca fıkralarının belli başlı özelliklerinden birini oluşturur.