Akademik Veri Yönetim Sistemi
Doğan Ç. (Yürütücü)
TÜBİTAK Projesi, 1001 - Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı, 2025 - 2028
Seri üretilmiş ürünlerin birçoğu, ürün yaşam döngüsü içerisindeki çevresel ve sosyal etkileri ele alınmadan, ekonomik ölçütler göz önünde bulundurularak kısa bir kullanım ömrü için tasarlanmıştır (Doğan ve Bakırlıoğlu, 2020; Walker, 2011; Cooper, 2010). Birbiriyle bütünleşmiş parçalardan oluşan bu ürünler, parça değişimini zorlaştırarak bozulan ve/veya kırılan ürünlerin hızlı bir şekilde atılmasına neden olur. Bu durum oyuncaklarda da benzer bir soruna yol açmaktadır. Tamir edilemeyen ya da değiştirilemeyen/dönüştürülemeyen oyuncaklar, bir parçası bozulduğunda tamamen işlevsiz veya atık hale gelmektedir (Levesque vd., 2022). Öte yandan oyuncakların büyük çoğunluğunda - yaklaşık %90'ında - yenilenemeyen, petrokimya türevi plastiklerin kullanılması, bu plastiklerin birbirlerine yapıştırma yoluyla birleştirilmesi ve oyuncak endüstrisinin dünyanın en plastik yoğun sektörlerinden biri olması, bu kısa ömürlü oyuncak sorununun bir parçasıdır (UNEP, 2014). Bu hızlı tüketim döngüsü, çevresel açıdan ciddi bir sorun oluşturmaktadır. Geri dönüşümü zor olan malzemelerden üretilen oyuncaklar, atık miktarını artırmakta ve sürdürülebilir olmayan bir üretim-tüketim döngüsü oluşturmaktadır (Qian & Fennessy, 2020).
Bu projenin temel amacı, oyuncak tasarımında açık ve katılımcı tasarım yaklaşımlarıyla sürdürülebilir çözümler ve ölçütler geliştirerek, kullanıcı katılımını artırmak ve oyuncakların ömrünü uzatmaktır. Bu sayede çocukların tasarım, tamir, yükseltme ve kişiselleştirme süreçlerine aktif bir şekilde dahil olmasına ve oyuncak sektöründeki hızlı tüketim döngüsünün yeniden düşünülmesine yönelik çözüm önerileri ve ölçütleri sunulacaktır. Önerilen sürdürülebilir çözümler ve ölçütler, oyuncak tasarımını modüler hale getirerek, bireysel üretimi ve yerel üreticilerle işbirliğini teşvik eden yenilikçi bir yaklaşım sunacaktır. Bu sayede, kullanıcı odaklı katılımcı ve yaratıcı tasarım yaklaşımıyla [participatory ve generative design] ve birlikte tasarım yoluyla araştırma [research through co-design] yaklaşım yöntemlerinin bir arada benimsendiği bu projede, oyuncak tasarımında tamire açık, yükseltilebilir ve kişiselleştirilebilir ürünlerin geliştirilmesi sağlanacaktır.
Projenin ilk yılında, araştırmanın temel amacı göz önünde bulundurularak (1) Sürdürülebilir Oyuncak Tasarımı (2) Açık Tasarım Yaklaşımı Odaklı Kaynaklar ve (3) Yaratıcı Tasarım Araştırması Araçları odaklı literatür taraması yapılacak ve üç temel alanda çeşitli bilgiler derlenerek sunulacaktır. Projenin ilk ve ikinci yılında kültürel sorgulamalar [cultural probes] yöntemi kullanılarak, projenin temel alanlarında kullanıcıların (7-11 yaş çocukların ve ebeveynlerinin) ürün tamiri ve kişiselleştirme odağında benimsediği kullanıcı davranışlarının ürünlerle ilişkisini gösteren görsellerin ve kullanıcı deneyimlerinin toplanması ve analizi yapılarak problem alanlarının belirlenmesi yapılacaktır.
Projenin ikinci yılında, kültürel sorgulama sonuçlarına göre tasarım araçlarını kullanarak tamir ve kişiselleştirme çalıştaylarının yürütülmesi planlamaktadır. Projenin ikinci ve son yılında ise, Deneyim Yansıtma Modellemesi (DYM) yöntemi uyarlanarak Birlikte Tasarım Odaklı Sürdürülebilir Oyuncak Çalıştayları yürütülecektir. Yaratıcı [generative] araştırma yöntemleriyle (DYM ve Kültürel Sorgulamalar) kullanıcılardan alınan örtük ve deneyime dayalı bilgiler, tasarım önerileri geliştirme süreçlerine kullanıcı katılımını sağlayacaktır. Bu oturumların temel amacı farklı çözüm önerilerinin değerlendirilmesi ve sürdürülebilirlik için oyuncak tasarımı ölçütlerinin geliştirilmesidir. Bu son dönem içerisinde proje sonuçlarının yaygın etkisinin arttırılması amaçlanmaktadır. Bu amaçla, proje çıktıları ulusal ve uluslararası konferanslarda sunulacak ve hakemli dergilerde yayınlanacaktır. Geliştirilen tasarım çözümleri için Endüstriyel Tasarım Tescili ve/veya Faydalı Model başvurusunun yapılması planlanmaktadır. Aynı zamanda proje süreçlerinde geliştirilen araçlar ve sonuçlar sergilenerek akademisyenlerle, araştırmacılarla, öğrencilerle, profesyonel tasarımcılarla ve üreticilerle paylaşılacaktır.