Akademik Veri Yönetim Sistemi
TANYELİ C. (Yürütücü)
TÜBİTAK Projesi, 2018 - 2020
Proje Özeti
Bu proje önerisinde, grubumuzca sentezlenen,
özgün kiral bifonksiyonel asit/baz organokatalizörler kullanılarak önemli
biyoaktif dihidrobenzofuran (DHB) ve dihidronaftofuran (DHN) hedef yapılarının,
tek kap (one-pot) domino tipi tepkime ile asimetrik sentezi amaçlanmıştır.
Projenin odağını oluşturan dihidronaftofuran
(DHN) ve dihidrobenzofuran (DHB) iskeletleri, çok sayıda doğal ürün ve ilaç etken
maddesinin yapısında bulunmaktadır. Bu ana iskelete sahip yapılar özellikle
damar sertliği, karaciğer hastalıkları ve bazı merkezi sinir sistemi
rahatsızlıklarının tedavisinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu bileşikler, literatürde
genellikle çoklu sentez stratejileri kullanılarak elde edilmektedir. Hedef
bileşiklerin asimetrik kataliz yöntemi ile sentezi, literatürde oldukça sınırlı
sayıda mevcuttur. Bu çalışmaların büyük bir kısmında ise, farklı asimetrik
geçiş metal kataliz yöntemleri kullanılmaktadır. Son yıllarda “asimetrik
organokataliz” yönteminin uygulama alanının genişlemesine rağmen, hedef
ürünlerin bu yöntemle sentezi çok az sayıda yapılmıştır. Bu çalışmalar
incelendiğinde ise, bazı sıkıntılı durumlar rahatça tespit edilebilmektedir.
Bunların başında kimyasal verim sorunu (tepkime süreleri uzun olsa dahi verim
artışının gözlemlenemediği) gelmektedir. Bu durumda, bahsedilen sorunların
ortadan kaldırılabilmesi için uygun koşulların ve en önemlisi de en uygun kiral
organokatalizörün bulunması gerekmektedir. Bu alanda böyle bir boşluğun
bulunması bu projenin ilk çıkış noktasını oluşturmaktadır. Geliştirdiğimiz organokatalizör
kütüphanemizde bulunan özellikle ikinci (2-aminoDMAP/skuaramit) ve üçüncü nesil
(kinin/skuaramit) özgün organokatalizörlerimizi yapısal olarak incelediğimizde,
yukarıda bahsedilen tüm sorunları ortadan kaldırabilecek potansiyele sahip
olduğu görülmektedir.
Projenin gerçekleştirilmesi aşamasında, özgün
ikinci ve üçüncü nesil organokatalizörler kullanılarak, elektrofil olarak
seçilen toplam 21 adet (Z)-(2-bromo-2-nitrovinil)
benzen, tiyofen ve furan türevleri ile 1-naftol, 2-naftol, fenol ve
3,5-dimetoksifenol bileşikleri tepkimeye sokularak yüksek stereoseçiciliğe
sahip kiral dihidronaftofuran ve dihidrobenzofuran hedef ürünlerinin (yaklaşık
60 adet) tek kapta ve Friedel-Crafts takip eden SN2 tipi tepkimeler
ile sentezleri yapılacaktır. Tüm tepkimelerin %1-10 mol oranında
organokatalizör kullanılarak, oda sıcaklığında ve çok kısa sürede (1 saatten
az) yapılması hedeflenmektedir. Elde edilen ürünlerin yapı aydınlatmaları 1H,
13C NMR, IR ve HRMS ile yapılacaktır. Enantiyomerik seçicilik tayini
için kiral kolon içeren HPLC tekniği uygulanacaktır.
Elde edilecek olumlu sonuçların özellikle ilaç endüstrisine önemli katkı
vermesi beklenmektedir. Proje süresince bu alanda en az 3-4 lisans üstü öğrenci
yetiştirilecek ve ülkenin bilimine önemli katkı sağlayacaktır. Bu alanda
dünyada tanınırlığımız daha da artacaktır.