Akademik Veri Yönetim Sistemi
Beşpınar Akgüner F. U. (Yürütücü), Pehlivanlı Kadayifci E.
Dernek (STK), 2020 - 2021
Kadınlar ve diğer azınlık grupları eğitim ve istihdamda küresel boyutta elde ettikleri önemli
kazanımlara rağmen, bazı alanlarda hâlâ ciddi engellerle karşılaşmakta ve dezavantajlar yaşamaktadır. Kadınlık ve erkeklik rollerine atfedilen toplumsal kalıpyargılar ve normlar dolayısıyla
birçok toplumda bazı mesleklerin kadın mesleği, bazılarının ise erkek mesleği olarak görüldüğü bilinmektedir. Kadınlar toplumda erkek meslekleri olarak görülen meslekleri edinmek için
eğitim aşamasından başlayarak güçlüklerle karşılaşmaktadır. Sadece meslek edinme aşamasında değil, çalışma hayatının meslekte yükselme gibi farklı evrelerinde de de benzer güçlük ve
engeller görülmektedir. Bu güçlük ve engeller kadınların bu alanlara katılımında ve bu alanlarda tutunmalarında erkeklere göre ciddi dezavantajlı olmalarına neden olmaktadır.
Birçok toplumda doğa/fen bilimleri, teknoloji, mühendislik ve matematik alanları erkeklerin
daha başarılı oldukları alanlar olarak görülmektedir. Tarihsel olarak ve günümüzde bu alanlarda öncülerin ve etkin figürlerin çoğunluğunun erkek olması bu tür toplumsal kabulleri güçlendirmektedir. Kız çocuklarının okul öncesi eğitimden başlayarak doğa/fen bilimleri, teknoloji, mühendislik ve matematik alanlarıyla ilgilenmeleri teşvik edilmemektedir. Eğitim seviyesi
yükseldikçe bu alanlarda kadınların karşılaştıkları önyargı ve engeller de artmaktadır. Kadınlar
bu alanlarda kendilerine olan güvenlerini yitirmekte ve bunların sonucu olarak çoğu kadın eğitiminin ilerleyen yıllarında bu alanları meslek olarak seçmemektedir [Kız Çocukları ve
Kadınların STEM Eğitimi: Kodu Kırmak11 (Cracking the Code: Girls and Women’s Education in
STEM UNESCO), 2017]. Bu alanları meslek olarak seçen kadınlar da işe girme, meslek içi eğitim
alma ve yükselme gibi kariyerlerinin farklı boyutlarında sorunlarla karşılaşmaktadır. Kadınlar bu
alanlara girseler dahi kariyerlerinde ilerleyememekte; genellikle düşük ücretli ve düşük statülü
STEM işlerinde yoğunlaşmaktadır.12
Bu rapor fen bilimleri, teknoloji, mühendislik ve matematik alanlarındaki (Science, Technology,
Engineering and Mathematics, STEM) toplumsal cinsiyet eşitsizliğine odaklanacaktır. Özellikle
küresel ve ulusal ekonomiler için STEM alanlarının önemi arttıkça daha çok iş ve meslek STEM
alanları kapsamına girmektedir. Günümüzde sadece ekonomik açıdan gelişmekte olan ülkelerde değil, gelişmiş ülkelerde de STEM alanlarında kadınlar için benzer engel ve sorunlar
mevcuttur. Önümüzdeki dönemde STEM alanlarının ekonomiyi ve geleceğin mesleklerini belirleme gücü arttıkça, kadınların bu alanlarda düşük temsili birçok toplumda toplumsal cinsiyet
eşitsizliğini derinleştirecektir. Bu nedenle kadınların söz konusu alanlarda karşılaştıkları engel
ve sorunlarla mücadele etmek önem taşımaktadır. Bu doğrultuda, Dünyamızı Dönüştürmek:
Sürdürülebilir Kalkınma için 2030 Gündemi’nde STEM alanlarında toplumsal cinsiyet eşitliğini
sağlamak için ülkeler arası farklılıkların arkasındaki toplumsal, kültürel, ekonomik ve sosyal politika boyutlarını dikkate alma gerekliliği belirtilmiştir. Bu raporun amacı, toplumsal cinsiyet ile STEM eğitim ve çalışma alanları arasındaki ilişkiselliği dikkate alarak, toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin STEM alanlarında hangi noktalarda ortaya
çıktığını ve nasıl deneyimlendiğini incelemektir. Bu kapsamda, hangi yapısal etkenlerin kadın
ve diğer azınlık gruplarının bu alanlara katılımında ne tür engellere neden olduğu saptanacak,
bu engellerin neler olduğu tartışılacak ve uluslararası iyi örnekler de dikkate alınarak hem dünyada, hem de Türkiye’de bu konudaki gelişmeler incelenecektir. Rapor kadınların uluslararası normlar çerçevesinde belirlenen STEM alanlarındaki eğitim ve çalışma haklarının kullanımı
açısından ülkemizde benimsenen politika ve uygulanan programların etkilerinin göstergelere
dayanarak izlenmesine katkı sunmayı hedeflemektedir. STEM alanının haritalanması eğitim, istihdam ve dijital teknolojiye erişim gibi pek çok alt alanın etkileşimi sayesinde en kapsamlı
şekilde gerçeklestirilebilir. Bu raporda mevcut somut göstergeler ve haritalama çalışmalarının14
STEM altyapısı oluşturacak vurgularına ek olarak, STEM alanlarında yeni göstergeler önererek
izleme ve haritalama çalışmalarına katkı sunulması amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda,
Türkiye’de yapılan ve yapılmayanları izlemek, haritalamak ve değerlendirmek için göstergeler
geliştirmek raporun temel hedefinin bileşenleridir.