Akademik Veri Yönetim Sistemi
KILIÇ ÖZHAN A. (Yürütücü)
TÜBİTAK Projesi, 3501 - Ulusal Genç Araştırmacı Kariyer Geliştirme Programı, 2017 - 2020
Tanıma belleği daha önce çalışılan uyarıcıları yeni uyarıcılardan ayırabilme yetisidir. Önceki çalışmalar, tanıma belleğinde test listesinin sonlarına doğru bellek performansında azalma olduğunu ortaya koymuştur. Bu da, test edilen uyarıcı sayısı arttıkça doğru cevap sayısında azalma olduğunu göstermektedir. Bu projenin amacı, tanıma belleğinde gözlemlenen bu karıştırıcı (output interference) etkiyi daha detaylı araştırmaktır.
Tanıma belleğine etki eden süreçleri açıklamak için çok sayıda model geliştirilmiştir. Bir grup model (bağlam modelleri), tanıma belleğini yalnızca uyarıcıların içerisinde yer aldığı bağlamların etkilediğini belirtirken, diğer bir grup model (madde modelleri) ise bağlama ek olarak, çalışılan diğer uyarıcıların da tanıma yetisinde etkili olduğunu önermektedir. Tanıma belleğinde gözlemlenen karıştırıcı etki, test edilen uyarıcı sayısının artmasıyla tanıma yetisinin zayıfladığını göstermektedir. Kısaca, tanıma belleğinde testin karıştırıcı etkisinin varlığı bellekte yer alan diğer izlerin de tanıma performansına etki ettiğini önermektedir. Ancak, bağlamın ve diğer uyarıcıların testin karıştırıcı etkisinde nasıl bir rol oynadığı tam olarak bilinmemektedir. Önerilen proje, bu etkiyi daha detaylı araştırmak için etkinin bellekten geri çağırma (retrieval) zamanına bağlı olarak nasıl değiştiğini incelemeyi amaçlamaktadır. Zamana bağlı değişimi incelemek için sınırlı sürede cevap verme yöntemi (response-deadline procedure) kullanılacaktır.
Sınırlı sürede cevap verme yönteminde, test edilen uyarıcı gösterildikten sonra katlımcılardan bir sinyal gelene kadar cevaplarını tutmaları ve sinyali duyar duymaz tepki vermeleri istenir. Cevap sinyali, uyarıcının sunumundan sonraki 60 milisaniyeden 3 saniyeye kadar uzanan çeşitli aralıklarda verilir. Bu sayede bellekten bilgilerin ne kadar sürede geri çağrıldığı ölçülebilir. Bu yöntem bellek gücünü ve bilgilerin bellekten geri çağırılma hızını birbirinden bağımsız olarak ölçebilmektedir. Bir pilot çalışmada sınırlı sürede cevap yöntemi kullanılarak testin karıştırıcı etkisinin zamana bağlı değişimi incelenmiştir. Bu pilot çalışmanın sonuçları test edilen kelime sayısı arttıkça bellek performansının azaldığını ve geri çağırmanın da yavaşladığını göstermiştir. Bellek performansındaki azalma tek başına diğer öğelerden kaynaklanan karışıklık ile açıklanabilirken, geri çağırmadaki yavaşlamanın nedeni tam olarak bilinmemektedir. Önerilen proje, bağlamın yavaşlama üzerindeki etkisini incelemeyi amaçlamaktadır.
Toplamda 3 deney serisinden oluşması planlanan bu projede, liste uzunluğu ile birlikte değişen diğer etkenler kontrol edilecek ve bellekten geri çağırma dinamiklerindeki değişim bu kontrollü koşullarda test edilecektir. İlk deney serisinde, çalışma ve test listesi arasında geçen süre (retention interval) uzatılacaktır. Böylece bağlamın zaman içerisindeki değişiminden kaynaklanabilecek olan bozucu etkisi kontrol edilmiş olacaktır. İkinci deney serisinde ise, kelimeler çalışıldığı sıra ile test edilecektir. Böylece, test boyunca uyarıcıların çalışma ve test arasında geçen süreleri ve maruz kaldıkları uyarıcı sayısı eşitlenmiş olacaktır. Son deney serisinde ise, çalışma listesinin hemen ardından katılımcılara sözcüğe ait karar (lexical decision) görevi verilecektir ve sonrasında çalışma listesindeki kelimeler sınırlı sürede cevap yöntemi ile test edilecektir. Bu deneydeki amaç, bellekten geri çağırma gerektirmeyen ancak benzer bir görevden sonra karıştırıcı etkideki zamana bağlı değişimi incelemektir.
Önerilen deney serilerinde test süresinde ortaya çıkan karışımı açıklamak için öne sürülen faktörlerin karışım üzerindeki etkilerinin zamana bağlı değişimi incelenecektir. Çalışma bağlamını geri çağırmanın test performansını yavaşlatacağı tahmin edilmektedir. Böylece, testin karıştırıcı etkisindeki yavaşlamanın bağlam bilgisinin yavaş taranmasından (slower scanning) kaynaklandığı söylenebilir. Buna ek olarak, çalışma ve test arasında uygulanacak olan sözcük kararı görevinin sonraki test üzerinde benzer bir yavaşlatıcı etkisi olursa, ana deneydeki yavaşlamanın bağlamı geri çağırma ile ilgili olduğu görüşü desteklenecektir. Sözcük kararı görevinin yavaşlatıcı bir etkisi olmadığı durumda ise, ana deneyde görülen yavaşlamanın bağlam değişiminden ziyade uyarıcı bilgisinin yarattığı karışıklıktan kaynaklandığı düşünülecektir. Bahsi geçen faktörlerin, test boyunca bellek performansındaki düşüşe etki etmemesi beklenmektedir. Kısaca, bellek performansı bellekte bulunan diğer izlerden etkilenirken, bilginin ortaya çıkma hızının değişen bağlamdan etkileneceği tahmin edilmektedir.
Proje sonucunda elde edilecek sonuçlar, tanıma belleğine etki eden süreçleri anlamak için geliştirilen modellerin sınanmasında önemli bir rol oynayacaktır. Bağlamın ve uyarıcı bilgisinin tanıma belleğine ne ölçüde etki ettiğini netleştirmek açısından önerilen projenin sonuçları mevcut bilgi birikimine katkıda bulunacaktır.