Akademik Veri Yönetim Sistemi
Temoçin B. Z. (Yürütücü), Kestel A. S., Yıldırım Külekci B.
TÜBİTAK Projesi, 1001 - Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı, 2024 - 2027
Emeklilik fayda planları, emeklilere aylık gelir sağlayan işveren destekli bir finansal plan türüdür. Devletler tarafından desteklendiğinde, bu sosyal güvenlik sistemleri yerel ekonomiler için önemli yapı taşlarından biri haline gelir. İki temel emeklilik planı türü tanımlanmış fayda (DB) planları ve tanımlanmış katkı (DC) planlarıdır. Tanımlanmış fayda planlarında işveren, yatırım havuzunun performansından bağımsız olarak, çalışanın emeklilikte sabit bir fayda tutarı alacağını garanti eder. Tanımlanmış katkı planlarında ise çalışanlar, bireysel hesaplara önceden tanımlanmış katkı payları öderler, ancak çalışanın alacağı emeklilik yardımı yatırımların performansına bağlıdır. Bir emeklilik planının sağladığı miktar tipik olarak çalışma yılı sayısına, emeklilik yaşına ve çalışanın yaptığı ödemelere dayanır. Bu sosyal güvenlik sistemleri yanlış tasarlandıklarında devlete ve ekonomilere büyük yükler getirmekte ve bireylerin emeklilik sonrası yaşam kalitesini düşürebilmektedir. Bu nedenle, emeklilik sistemlerinin etkin bir şekilde tasarlanmasının her iki taraf için de önemli etkileri vardır.
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) bütçe açığı, SGK'nın gelirleri ile harcamaları arasındaki farktır. Gelirler, prim ödemeleri, devlet katkıları ve diğer kaynaklardan elde edilen gelirleri içerirken, harcamalar emekli maaşları, sağlık hizmetleri, sosyal yardımlar gibi SGK'nın faaliyetlerini ve yükümlülüklerini kapsar. Türkiye için SGK bütçe açığı, SGK'nın gelirlerinin harcamalarını karşılamadığı durumda ortaya çıkmaktadır ve bu durum genellikle kamu maliyesi ve sosyal güvenlik sistemi üzerinde olumsuz etkilere sahiptir. Kurum 2023 yılında 95.5 milyar TL açık vermiştir ve bu açığın 2024 yılında katlanarak artması beklenmektedir, (\cite{SGKİstatistik}).
Sosyal güvenlik yasaları ve gereklilikleri kısıtlayıcıdır ve riski devletten sigortalıya kaydırmak için hiçbir esneklik bırakmamaktadır. Ancak sistemler, iyi tasarlanmış bir hibrit planın uygulanması halinde DB gibi temel planlara ilişkin kayıpların kontrol edilebileceği ve aynı zamanda desteklenebileceği şekilde kontrol edilebilir. Bu nedenle, DB'nin güvenli yapısı ile DC'nin kârlı yapısını birleştiren yeni tasarlanmış hibrit planlara ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca, tek bir tarafın tüm riskleri üstlenmesinin önüne geçebilmek için bu planların riskleri her iki taraf arasında paylaştırabilme özelliğine sahip olması gerekmektedir. Bu amaçla, bu proje Türkiye sosyal güvenlik sistemi için tasarlanmış iki farklı hibrit plan önermektedir. Bu hibrit planlar bütçe açığı üzerinde olumlu etkiye sahip olacak ve Devlet üzerindeki finansal baskıyı hafifletecek nitelikte olacaklardır.
Proje araştırması dört aşamada gerçekleştirilecektir. İlk aşama, Türkiye'deki mevcut emeklilik sisteminin analizinden ve ilgili sistem boşluklarının ve ihtiyaçlarının belirlenmesinden oluşmaktadır. İkinci aşamada, projede önerilen \textit{Bireysel Hibrit Plan}'a odaklanılacaktır. Dinamiklerini analitik ve makine öğrenmesi yöntemleriyle türeterek, bu plan altındaki SGK bütçe açığı sayısal yöntemlerle tahmin edilecektir. Üçüncü aşamada ise kolektif bir yaklaşım benimseyerek oluşturulan ikinci bir hibrit plan türü olan \textit{Kolektif Hibrit Plan} ele alınacaktır. Kolektif bir risk paylaşım şemasını takiben, bütçe açığı için oluşturulan minimizasyon problemi formüle edilecek ve sayısal olarak çözülecektir. Ortaya çıkan doğrusal olmayan kısmi diferansiyel denklemleri çözmek için proje boyunca kullanılan sayısal yöntem, süreksiz Galerkin sonlu elemanlar yöntemidir. Son olarak, Aşama IV'te, tasarlanan her iki hibrit plan için çeşitli risk ölçütleri kullanılarak etkinlik karşılaştırması yapılacaktır. Önerilen modellerin uyumluluğu incelenecektir.
Özetle, bu projede önerilen çalışmalar, karar vericilerin DC ve DB planları arasındaki dengeyi, uygun risk kısıtları altında her iki tarafın kârlılığını optimize edecek şekilde kontrol etmelerini sağlayacaktır. Ayrıca, önerilen planlar, açığın azaltılmasına katkıda bulunan ve bir risk/kâr paylaşım platformu olarak kullanılabilecek bir destek fonu oluşturma fırsatı sunmaktadır. Bu nedenle, DC planlarındaki fonların gelişiminden adil bir pay, hem hükümetler hem de plan üyeleri için riski azaltan risk paylaşım planları ile sağlanacaktır. Bu projenin katkısı, finansal modelleme, finansal mühendislik ve emeklilik fonu ilkelerinin yenilikçi bir kombinasyonunda yatmaktadır.