Akademik Veri Yönetim Sistemi
ŞENTÜRK B. (Yürütücü), BİLGİN C. C., AĞIR M. S.
TÜBİTAK Projesi, 2023 - 2024
Türkiye’de de diğer ülkelerle benzer biçimde pestisit kullanımı, entegre mücadele programlarına rağmen artmakta ve başta sağlıkla ilgili olmak üzere çevresel ve ekonomik sorunlar derinleşmektedir. Bölgesel düzeyde düşünüldüğünde, pestisit kullanımının gelişmiş ülke düzeylerine eriştiği ve böylece ülkemizde intansif tarım yapılan alanlarda pestisit kullanımının yüksek olduğu ve kullanım miktarında AB ülkelerine yaklaştığı görülmektedir (Tarım ve Orman Bak., 2021). Bu nedenle pestisit kullanımındaki artışla beraber “Türkiye’de pestisit kullanımına yönelik politikaların, pestisit kullanımını neden azaltmadığı” sorusu giderek önem kazanmaktadır. Bu sorunun gündeme taşıyan bir diğer gelişme ise, 2021 Yılı Yeşil Mutabakat Eylem Planı kapsamında Türkiye’de “pestisit kullanımının azaltılması ve biyolojik ve biyoteknik mücadele yöntemlerinin kullanımının yaygınlaştırılması” hedeflerinin açıkça ortaya konmasıdır. Uyumlandırma çalışmaları, ticaret hacminin yarısını AB ile gerçekleştiren Türkiye ekonomisi için oldukça önemli görülmektedir (Ticaret Bak., 2021).
Ancak bu hedefler altında yürütülecek politikaların, pestisit kullanımında azaltıma neden olup olmayacağı, bu araştırmanın temel sorularından birini oluşturmaktadır. Uluslararası literatürde pestisit üzerindeki çalışmalarda hem ekonomik hem de ekolojik sürdürülebilirlik, birbiriyle bağlantılı iki yaklaşım olarak öne çıkmaktadır. Özellikle Avrupa’da sürdürülebilir tarım uygulamaları üzerine yapılmış çalışmalar, iktisat genelinde ve bunun altında kurumsal iktisat, davranışsal iktisat alanından araştırmacılara ihtiyaç olduğunu göstermektedir. Bu çalışma, Türkiye’de çiftçilerin pestisit kullanımı üzerindeki sosyoekonomik ve kurumsal belirleyicilerin ve alternatif zirai mücadelelerin etkilerini araştırmaktadır. Çalışmanın Türkiye’deki diğer çalışmalardan ayırt edici yönü daha geniş bir perspektiften pestisit kullanımını ele alması (pestisit kullanımının gıda sisteminin bütünü içinde değerlendirmek üzere kurumsal ve sosyoekonomik faktörleri incelemeyi amaçlaması) ve ekonomik ve ekolojik sürdürülebilirliği aynı anda ele almaya çalışmasıdır. Bu nedenle ekolojik sürdürülebilirliğin ayrılmaz parçası olan biyolojik/biyoteknik yöntemlerin benimsenmesi önemlidir.
Ülkemizde zirai mücadelede alternatif uygulamalara (özellikle biyolojik/biyoteknik) odaklanan çalışma sayısı çok azdır. Ayrıca çiftçi davranışlarında pestisit kullanımını azaltmaya dönük etmenlerin neler olduğu hem ekonometrik hem de nitel yöntemlerle henüz araştırılmamıştır. Yalnızca iki çalışma, pestisit fiyatlarını artırma yoluyla (fiyat desteğinin kaldırılması ve çevre vergisi) pestisit tüketimini azaltmanın çeşitli üretim faaliyetlerinde yaratacağı ekonomik etkileri esneklik tahminlemesi yoluyla analiz etmiştir (Tanrıvermişl, 2000; Koç vd., 2001). Yukarıda ele alınan ve bu çalışmanın temel perspektifini oluşturacak biçimde (sosyoekonomik, kurumsal ve risk algısı üzerinden) Türkiye’de söz konusu alanlardaki boşluğun doldurulması hedeflenmektedir. Hem iktisat hem de biyoloji alanında uzman danışmanlar tarafından yürütülecek olan bu araştırmanın iktisadi politikalar bağlamında yaygın etkiye ulaşabileceği; biyolojik/biyoteknik yöntemler özelinde düşünülecek olduğunda ise pestisit kullanımının etkilerine dair araştırma tasarımında sağlanacak geri bildirimler, derinlemesine görüşmelerin yönlendirilmesi, anket sorularının tasarlanması ve politika önerilerinde ekolojik sürdürülebilirliğin gözetilmesi gibi alanlarda katkı sunması ve bu sayede disiplinler arası bir araştırma ortaya konması açısından önem taşımaktadır.
Ülkemizde, sürdürülebilir tarım politikası alanında pestisitler üzerinde etkin bir kurumsal yapı ve politika bütünü oluşturabilmiş değildir. Özellikle dönüşüm altında olan bu alanda politika yapıcılara ihtiyaç ciddi düzeyde artmıştır. Ankara’nın Ayaş ve Beypazarı İlçelerinde gerçekleştirilecek alan araştırması sonucunda elde edilen bilgilerle, domates üreticilerinin pestisit kullanımını (önerilen doz, aşırı doz, düşük doz) belirleyen faktörler araştırılacak ve alternatif zirai mücadele yöntemlerinin (geleneksel ve biyolojik/biyoteknik yöntemler) benimsenmesi üzerindeki belirleyiciler analiz edilecektir. Kamu kurumları, ilaç bayileri, kooperatif vb. yapılarda derinlemesine görüşme yoluyla 24 uzman ve anket çalışması ile yaklaşık 200 çiftçiye ulaşılacaktır. Bunlara ek olarak çiftçilerin pestisit kullanımını azaltmaları üzerinde etkili olan faktörlerin göreceli ağırlığını ölçmek amacıyla “Ayrık Seçim Modeli” uygulanması ve böylece belirli ödünleşimlere (çevre, sağlık, ekonomik) bağlı olarak politik önceliklerin oluşturulması hedeflenmektedir. Bu üç temel hedefe bağlı olarak üç farklı model üzerinden ekonometrik analiz(Sıralı Probit, Çoklu Tobit ve Mixed Logit) gerçekleştirilecektir. Regresyon sonuçlarına bağlı olarak mevcut politikaların değerlendirilmesi ve pestisit kullanımının azaltılması konusunda yol gösterici bulgulara ulaşılması hedeflenmektedir.